2- بیماری خوشه صمغی Clavibacter tritici = Rathayibacter tritici
روی گندم همراه با نماتد گال دانه A. tritici معمولا وجود دارد. اخیرا جنس کلاویباکتر به جنس راتائیباکتر تغییر کرده است.
علائم:
رگه های زرد یا سفید موازی در امتداد رگبرگ ها و وجود ترشحات زرد رنگ که از روی خوشه ها و گل آذین به شکل توده تغییر شکل یافته و چسبناک خارج میشود. برگ ها ممکن است هنگام ظهور پر از باکتری و چروکیده و پیچ دار باشند. روی خوشه ها و سطوح برگها ترشحات پس از خشک شدن بصورت خارهای سفید دیده میشوند. عامل بیماری میله ای، گرم مثبت، غیر متحرک و در محیط کشت به رنگ زرد مایل به نارنجی دیده میشود.
سیکل بیماری:
این باکتری در خاک روی مواد آلی وجود دارد و از طریق نماتد گال دانه که ناقل آن است از نوک ریشه گیاه گندم را آلوده میکند. این باکتری همراه نماتد بیش از 5 سال در درون گال زنده میماند.
کنترل:
1. کنترل نماتد گال گندم (کشت گیاه غیر میزبان) 2. استفاده از بذور مطمئن و عاری از آلودگی.
3- بیماری کپک سیاه یا کپک دوده ای خوشه گندم Cladosporium and Alternaria
برخی از قارچ های ساپروفیت در هوای مرطوب و هنگام تاخیر در برداشت ایجاد کپک های سطحی سبز تیره و سیاه و یا گاهی سفید تا صورتی روی خوشه گندم میکنند که مهمترین آنها Alternaria و Cladosporium میباشد. این قارچ ها به گیاهان ضعیف حمله و ایجاد بیماری میکند.
کنترل:
برای کنترل این بیماری استفاده از قارچکش ها روشی موثر میباشد ولی به دلیل هزینه بالا و مقرون بصرفه نبودن آنها استفاده از ارقام متحمل بهترین راه کنترل این بیماری میباشد.
4- ارگوت غلات Claviceps purpurea
این بیماری بر روی گندمیان،جو،یولاف و ... دیده میشود. میزبان اصلی و اقتصادی آن چاودار است.
علائم:مشخصه اصلی این بیماری تشکیل اسکلروتیوم(ارگوت)به رنگ ارغوانی تا سیاه وشاخ مانند در خوشه ها می باشد. که گاهی تا 10 برابر بزرگتر از بذر طبیعی است.در ابتدا گلچه های آلوده ترشح لزج و شیرینی می دهندکه به شکل قطره های زرد رنگ چسبناک انباشته میشوند. حشرات به سوی آنها جلب و از آن تغذیه میکنند که سبب انتشار پاتوژن میشوند.
عامل بیماری دارای سه مرحله ی رشدی کنیدیومی و اسکلروتیومی در روی گندم و یک مرحله آسک آزاد از اسکلروتیوم ها در خاک می باشد.
کنترل:
1. استفاده از بذر عاری از اسکلروت 2- تناوب زراعی 3- شخم عمیق بیش از 40 cm جهت دفن اسکلروت ها 4- کنترل بیولوژیک 5- حذف علف های هرز کنار مزرعه
5- پوسیدگی خوشه یا بادزدگی (کپک صورتی،خوشه سفید) Fusarium culmorum & F. graminearum
این بیماری در قسمت های ریشه، طوقه و ساقه ایجاد پوسیدگی میکند. گونه F. culmorum در مناطق معتدل و گونه F. graminearumدر مناطق گرم بیشتر دیده میشود.
علائم:
قبل از بلوغ یک یا چند سنبلک یا تمام خوشه سفید میشود و گاهی محور سنبله آلوده و تمام بافتهای آن پژمرده میشوند. اندام قارچ بر روی سنبلک بیمار دیده میشود. سنبلک های سفید معمولا عقیم بوده و بذر چروکیده و بی رنگ تولید میکند. ممکن است مایکوتوکسین نیز داشته باشند. روی طوقه سبب پوسیدگی خشک طوقه در تنش خشکی میشود (در کمبود رطوبت پوسیدگی ریشه، طوقه و پای ساقه بیماری اصلی گندم است. اینوکلوم بذر سبب مرگ گیاهچه خواهد شد. در شرایط مرطوب نیز لکه های قهوه ای روشن تا خاکستری روی برگ بوجود می آید.
سیکل بیماری:
قارچ روی بقایای گیاهی زمستان گذرانی میکند و روی بذر هم دیده شده است (به شکل کلامیدوسپور و پریتس). کنیدیومها و آسکوسپورها از این منابع بوسیله باد به روی خوشه های گندم رفته و در هوای گرم و مرطوب جوانه زده و آلودگی را ایجاد میکند. کنیدیهای هوازاد باعث آلودگی ثانویه میشود. کشت بذر آلوده سبب مرگ گیاهچه خواهد شد.
کنترل:
1. ارقام مناسب از نظر زمان باز شدن گلها و شرایط آب و هوایی 2. تیمار بذر 3. تناوب 4. زیر خاک کردن بقایای گیاعی 5. کشت کرپه (دیر کشت) گندم در پاییز (کاهش زمان ماندگاری گیاهچه در دمای گرم خاک) 6. داشتن خاک حاصلخیز و کود مناسب (ازت زیاد باعث افزایش بیماری میشود) 7. ارقام متحمل.
6- سیاهک (معمولی، پنهان، بدبو) Tilletia tritici (caries) & T. laevis (foetida)
این بیماری انتشار جهانی داردو در خاک های مرطوب و خنک بیشتر خسارت میزند و هر دو گونه عامل سیاهک هستند. از نظر اهمیت اول سیاهک پنهان و بعد سیاهک آشکار در ایران مهم هستند.
علائم بیماری:
بوته ها اندکی کوتاهتر، خوشه ها باریک و طویلتر و پوشه ها از سنبله فاصله گرفته و دانه ها بصورت توپ گرد و سیاه آشکار میشوند. گاهی روی یک سنبله دانه سالم و آلوده همزمان دیده میشود. توپهای سیاهکی تقریبا شکل دانه سالم و خاکستری تا قهوه ای هستند و در هنگام برداشت ممکن است پوسته دانه بشکند و اسپورهای پودری سیاه با بوی ماهی در هوا آزاد شوند. گاهی هر دو گونه روی یک گیاه وجود دارند.
سیکل بیماری:
تلیوسپور روی بذر و خاک وجود دارد که پس از جوانه زدن و قبل از خروج گیاه از خاک از راه کلئوپتیل (بافت مریستم انتهایی) گیاهچه را آلوده میکند و بطرف سنبله پیش میرود و در تخمدان مستقر میشود.
کنترل:
1. استفاده از ارقام مقاوم 2. ضدعفونی بذر 3. استفاده از بذوز عاری از آلودگی.
7- سیاهک پاکوتاه گندم Tilletia controversa
این بیماری به گندم، چاودار و گونه های دیگر زراعی و غیر زراعی گندمیان نیز حمله میکند. آلودگی در گندم بهاره دیده نشده است.
علائم بیماری:
شبیه علائم سیاهک پنهان بوده ولی گیاه آلوده دارای فقط یک-دوم تا یک-چهارم رشد طولی گیاه طبیعی را دارد و تعداد زیادی پنجه میزند. دیواره تلیوسپورها شبکه وار بوده و به رنگ زرد تا قهوه ای در درون غلاف ژلاتینی قرار دارد.
سیکل بیماری:
منبع آلودگی اولیه تلیوسپورهای خاک زاد هستند که تا 10 سال در خاک زنده میمانند. دمای رشد آنها 38 درجه سانتیگراد میباشد و پس از خروج گیاهچه از خاک تلیوسپورهای زیر برف یا نزدیک سطح خاک جوانه زده و ایجاد آلودگی میکنند.
کنترل:
1. استفاده از ارقام مقاوم 2. استفاده از قارچکش ها در سطح خاک پس از کاشت بذر 3. قرنطینه و تیمار بذر.
8- سیاهک کارنال یا جزئی Tilletia indica
عامل بیماری دارای تلیوسپور بزرگ بین 22 تا 49 میکرومتر با زائده و غلاف غشایی ظریف میباشد.
علائم بیماری:
دانه های در حال توسعه ، بشکل ناقص یا جزئی و تصادفی آلوده میشوند. در هر خوشه تعداد معدودی دانه فقط بمقدار جزئی آلوده شده و از انتهای رویان نابود میگردد که گاهی ممکن است آلودگی تمام دانه را بگیرد. در هنگام برداشت پوسته بذر پاره شده و تلیوسپورهای قهوه ای تا سیاه با بوی بد ماهی به بیرون میریزد.
سیکل بیماری:
تلیوسپور خاک زاد مایه اولیه و اصلی بیماری است که در خاک و دانه ادامه حیات میدهد. تلیوسپورها در نزدیکی سطح خاک جوانه زده و باد آنها را به پوشه ها و دیواره تخمدان رسانده و آلودگی مستقیما از این طریق ایجاد میشود.
کنترل:
1. تیمار بذر 2. استفاده از ارقام متحمل 3. استفاده از قارچکش در زمان خوشه دهی.
9- سیاهک آشکار Ustilago tritici
علائم بیماری: بعد از خوشه دار شدن گندم علائم دیده میشود. خوشه های بیمار ابتدا سیاه و قابل تشخیص بوده و سنبلک های خوشه آلوده به توده خشک، سیاه زیتونی بوده و از تلیوسپور پوشیده میشوند. تلیوسپورها با باد پخش شده و به مرور زمان سنبله فقط بصورت محور لخت و سیاه دیده میشود و به همین دلیل به آن سیاهک آشکار میگویند. گیاه آلوده قبل از خوشه دهی، برگ سبز تیره بوده که گاهی با رگه های کلروز دیده خواهد شد. بذر آلوده دارای میسلیوم در رویان و اسکوتلوم بوده و قدرت جوانه زنی خود را حفظ میکند.
سیکل بیماری: تلیوسپور جوانه زده و تولید بازیدیوم (پرومیسلیوم) میکند. سپس 4 ریسه تک هسته ای بوجود می آید که از آمیزش ریسه های سازگار ریسه دیکاریون آلوده کننده بوجود می آید.
ادامه حیات میسلیوم قارچ درون رویان بذر میباشد. اگر این بذر آلوده کشت شود پاتوژن نیز رشد خواهد کرد که به سوی انتهای ساقه پیش رفته و در آخر دانه و تمام خوشه بجز محور سنبله آلوده میشود. ریسه ها تبدیل به تلوسپور خشک و به رنگ قهوه ای تیره شده و به وسیله باد و باران پخش و ایجاد آلودگی از طریق تخمدان و کلاله میکند. آلودگی فقط در زمان گلدهی میباشد.
کنترل:
1. ارقام مقاوم 2. تیمار بذر به وسیله سموم سیستمیک و آب داغ.
10. سیاهک برگ گندم Urocystis agropyri
علائم بیماری:
در بهار و تابستان روی برگها مشخص هستند. بین ساقه دهی و خوشه دهی رگه های دراز و خاکستری تا سیاه روی پهنک و غلاف برگ ظاهر شده که همان Source (منبع) سیاهک خطی زیر اپیدرم هستند و بین رگبرگ ها توسعه میابند و با توسعه بیشتر اپیدرم را پاره میکنند و توده خاکستری سیاه اسپور آزاد میشود. خروج برگ ها مشکل و برگ ها پیچیده شده و گیاه ممکن است خوشه ندهد و توقف رشد و پنجه زنی زیاد داشته باشد. توپهای اسپوری کروی به اندازه 5-18 µm بوده که درون هر کدام 1-4 تلیوسپور میباشد. تلیوسپورها قرمز تا قهوه ای صاف کروی و 10-20 µm هستند.
سیکل بیماری:
خاک و بذر با توپهای اسپوری آلوده شده و تلیوسپورها درون خاک و بذر زنده خواهند ماند. قبل خروج از خاک تلیوسپورها جوانه زده و کولئوپتیل گندم را آلوده میکند.
کنترل:
1. ارقام مقاوم 2. تیمار شیمیایی 3. تناوب 4. قرنطینه
11- سفیدک سطحی یا پوردی Blumeria graminis f.sp. tririci (Oidium molilioides)
در مناطق مرطوب و نیمه مرطوب جهان دیده میشود و روی گندم و سایر غلات بسیار زیاد وجود دارد.
علائم بیماری:
تمام قسمتهای هوایی گیاه را آلوده میکند و معمولا روی قسمت بالایی سطح برگ دیده میشود. در برگهای پایینی گیاه شایع تر است و روی سطح کلنی سفید (اسپورزا) و سپس خاکستری و تیره رنگ میشود. لکه های کلروز معمولا روی سطح برگ درست در مقابل کلنی دیده میشود. کلیستوتس ها بصورت نقاط سیاه تا قهوه ای در حالت پیری گیاه بالغ ایجاد میشوند. کنیدیوفورها کوتاه و ساده که روی آن کنیدی شفاف، تک سلولی و بیضی تا تخم مرغی شکل و زنجیروار بوجود می آید.
سیکل بیماری:
کلیستوتس روی کاه و کلش و در مناطق معتدل بصورت میسلیوم و کنیدی زمستان گذرانی میکند. کنیدیوفورها در بهار و آسکوسپورها در نیمه تابستان هستند. لوله تندش مستقیما به داخل گندم نفوذ و داخل سلول آن مکینه ایجاد میکند.
کنترل:
1. مبارزه با گندمیان خودرو 2. تناوب 3. ارقام مقاوم 4. سمپاشی 5. از بین بردن بقایای گیاهی 6. استفاده از کود مناسب 7. استفاده از ارقام زراعی مقاوم.
12- سفیدک کرکی یا دروغی گندم Sclerospora macrospora
اسپورانژیوفور متورم و نامنظم در انتها که حاوی اسپورانژ و اسپورانژیوسپور بوده از مشخصه عامل این بیماری است. در این بیماری با کثرت گلچه ها و تغییر شکل سنبله ها و برگهای بالایی مواجه میشویم که به حالت سرجارویی معروف است. این بیماری علاوه بر گندم در جو، برنج، ذرت و یولاف نیز دیده میشود.
علائم:
حالت سرجارویی، برگهای زرد و پژمرده، کاهش رشد، پنجه زنی زیاد، برگها ضخیم با لکه های زگیل مانند از مشخصات این بیماری بوده که معمولا گیاه خوشه یا دانه تشکیل نمیدهد و بسیاری از آنها پیش ازساقه رفتن میمیرند و حالا پیچیدگی به خود میگیرند. در بافت گیاه آلوده (گیاه پیر) اسپور کروی و زرد مشخص است. (ااسپور صاف و کروی و قطر 40 – 70 µm دارد)
سیکل بیماری:
آلودگی بیشتر در غلافهای برگ در مزرعه و در کنار آب راکد اتفاق می افتد.
کنترل:
مدیریت آبیاری، بهبود زهکشی، رعایت بهداشت زراعی و انهدام بقایای آلوده گیاهی.
زنگ ها:
<p dir="rtl" class="MsoNoSpacing" align="justify" style="text-
منوی اصلی
نویسنده: 
