قبل از توضیحات زیست شناسی نگاهی مختصر به جایگاه و معرفی این حشرات داشته باشیم شیخک ها حشرات شکارگری هستند که حدود 2000 تا 2300 گونه در جهان از آنها وجود دارد. مانتیس ها چشمان بزرگ و سر مثلثی شکل جذابی دارند. شاید ظاهر ترسناک این حشره موجب ترس انسان نیز بشود اما به یقین موجب ترس و وحشت طعمه خواهد شد. مانتیس کلمه ای یونانی به معنی پیامبر و فالگیر است. مانتیس های کامل حشراتی بزرگ هستند و طولی در حدود 1 تا 8 سانتیمتر دارند. بال های جلویی آنها همانند اعضای راسته Blattoptera (Blattaria) چرمی است و در هنگام استراحت بر روی شکم تا میشود. آنها به آرامی حرکت میکنند و ترجیح میدهند به جای پرواز کردن از محلی به محل دیگر، بر روی شاخ و برگ گیاهان راه بروند. مانتیس ها تنها حشراتی هستند که قادرند سر خود را به اطراف بچرخانند این توانایی منحصر به فرد به آنها اجازه میدهد تا از روی شانه های خود اطراف را ببیند. دو چشم مرکب بزرگ و سه چشم ساده به مانتیس ها کمک میکند تا دنیای اطراف خود را بهتر ببینند. پاهای جلویی به طور مشخصی به طرف جلو خم شده است و به مانتیس اجازه میدهد تا حشرات و طعمه های دیگر را با آنها بگیرد و شکار کند. در مورد راسته شیخک ها: در گذشته شیخک ها، سوسری ها، چوبک مانندها، گریلوبلاتاریا (خزندگان صخره) را خانواده هایی از راسته بزرگ راست بالان Orthoptera میدانستند. با بررسی های صورت گرفته هر کدام از خانواده های فوق در حد یک راسته شناسایی و مطالعه میشوند. متاسفانه هنوز بعضی از مدرسان دانشگاه های ایران هم طبق طبقه بندی گذشته تدریس میکنند. ... در حال حاضر عده ای نیز شیخک ها و سوسری ها را تحت عنوان زیرراسته و در راسته ای بنام Dictyoptera میشناسند. اما طبق جدیدترین اطلاعات و بنا بر دلایلی سوسری ها و شیخک ها را تحت عنوان راسته معرفی میکنند که عجالتا در اینجا نیاز به توضیح نیست. طرز جفتگیری حشرات بخصوص شیخک ها و سنجاقک ها بسیار جذاب و زیباست و به یقین ذهن هر علاقمند به حشره شناسی و زیست شناسی را درگیر میکند. رفتارهای جنسی در حشره نر 2 هفته پس از ظهور آنها آغاز میشود. شیخک ها روز فعال اند لذا از نظر بینایی گیرنده های قوی ای دارند. نرها با استفاده از اندام بینایی خود به دنبال ماده ها می گردد. این حشرات گرما پسند اند و جفتگیری خود را طی روزهای گرم انجام میدهند. حشرات ماده شیخک، درنده خو هستند و حشره نر برای جفتگیری با حشره ماده و تداوم نسل خود باید بسیار شجاع باشد. زیراکه حشرات نر عمدتا توسط حشره ماده خورده میشوند. (زنده خورده میشوند). رفتار هم نوع خواری در سایر موجودات و بندپایان (مانند عنکبوت بیوه سیاه) هم دیده میشود. این امر وحشیانه و به عبارت دیگر فداکارانه (از سوی حشره نر) میبایست انجام شود. بدن حشره نر خورده شده انرژی و مواد غذایی لازم را برای رشد جنین و نوزادان حشره تامین میکند... حشره نر میداند برای اینکه بخواهد نسل خود را ادامه بدهد باید از جانش بگذرد. اما در میان این جمعیت هستند شیخک های نری که حاضر به انجام چنین کاری نمیشوند و دنیاپرست هستند. آنها بدون اینکه جفتگیری کرده باشند و از خود نسلی باقی گذاشته باشند پس از مدت زمان کوتاهی از بین میروند. در هر صورت نزدیک شدن حشره نر به ماده درنده خو کار ساده ای نیست اما شیخک نر با استفاده از نقاط ضعف شیخک ماده بالاخره به آن نزدیک میشود. در حین مواجه شدن حشره نر با ماده اگر حشره ماده متوجه حشره نر شود شیخک نر بی درنگ ثابت شده و حالت انجماد به خود میگیرد. گویا اینکه فردی از ترس میخ کوب شود! و پس از مدتی با تکان دادن شاخک خود تمایلش را به جفتگیری با حشره ماده ابراز میکند! در این زمان حشره نر تمام حرکات حشره ماده را زیرنظر دارد که اگر حشره ماده بخواهد قبل از جفتگیری حشره نر را مورد حمله قرار دهد با فرار کردن خود مانع چنین کاری شود. پس از گذشت زمان و قبل از تاریک شدن هوا زمانی که جنس ماده متوجه نر نباشد حشره نر از پشت به آن نزدیک شده و بلافاصله در پشت آن مستقر میشود و گرداگرد قفس سینه آن را با پاهای جلویی خود میگیرد. در این هنگام حشره ماده متوجه حشره نر میشود ... و نیم نگاهی به پشت خود می اندازد. اگر جنس ماده قبل از جفتگیری تغذیه مناسبی کرده باشد شاید میلی به خوردن حشره نر نداشته باشد. اما اصولا حشره نر خورده میشود. جنس نر در زمان استقرار در پشت جنس ماده شاخک های خود را به شاخک های ماده میمالد و تا هنگام آماده شدن ماده برای جفتگیری منتظر میماند. پس از آماده شدن حشره ماده اندام جفتگیری خود را به اندام جفتگیری ماده قفل میکند! زیرا امکان دارد پس از قفل کردن مورد تغذیه قرار بگیرد. عمل جفتگیری میتواند تا 2 ساعت طول بکشد و عموما یکبار جفتگیری برای بارور شدن تخم های ماده کفایت میکند اما با این حال ممکن است هر حشره چندبار جفتگیری کند. اما لحظه وحشیانه و فداکارانه زمانی است که در حین عمل جفتگیری حشره ماده بدون اینکه اختلالی در جفتگیری انجام دهد حشره نر را به زمین کشانده و از سر آن شروع به خوردن میکند. زمانی که حشره ماده میخواهد چنین کاری بکند گویا حشره نر مقاومتی نشان نمیدهد و تسلیم به امر طبیعت میشود. سوال اینجا پیش می آید حشره ای که سر خود را از دست داده چگونه به جفتگیری ادامه میدهد؟ و جواب اینجاست که اعمال مربوط به جفتگیری توسط گره های عصبی آخرین حلقه شکم کنترل میشود و تا زمانی که حشره ماده با خوردن به انتهای حشره نر برسد عمل جفتگیری به اتمام میرسد. اینجا حشره نر قربانی تداوم نسل میشود و مطیع اوامر طبیعی خود میباشد. رفتار بسیار جالب اینجاست، اگر جنس نر در حین جفتگیری مورد تغذیه قرار نگیرد پس از اتمام جفتگیری بلافاصله از پشت حشره ماده به پایین جهیده و پا به فرار میگذارد گویا اینکه 4 پای دیگر قرض گرفته باشد. زیرا میداند یک دقیقه معطلی در کنار حشره ماده مساوی است با شکار شدن. تخم گذاری: ماده ها چند روز پس از جفتگیری تخم گذاری میکنند. طرز قرار دادن تخم ها شبیه به تخم گذاری سوسری هاست... حشره ماده با بازرسی محل مناسب تخم گذاری توسط سرکوس خود اقدام به تخم گذاری میکند. تخم گذاری معمولا در بامداد انجام میشود و اغلب در قسمت زیری اجسام مختلف مانند سنگ ها، شاخه ها و برگ ها و چوب ها صورت میگیرد. تخم گذاری همراه با ترشح مواد کف آلود صورت میگیرد که باعث چسبیدن آنها به سطح میشود. در آخر ماده ای روی کیسه تخم ترشح و مالیده میشود که پروتئینی بوده و در مجاورت هوا سقت شده و سبب تشکیل کیسه تخم میشود. شکل کیسه های تخم مختص جنس و گونه شیخک ها میباشد. در اینجا زیاد وارد جزئیات کیسه تخم نمیشویم، فقط بهتر است بدانید درون هر کیسه تخم 15 تا 400 عدد تخم وجود خواهد داشت. اتاقک های هوایی موجود در کیسه تخم، تخم ها را در برابر سرما و گرما و آب و کمبود آب محافظت میکند. رشد جنین 1 تا 2 ماه طول میکشد. اگر به سرمای زمستانه بخورد وارد دیاپوز شده و پس از دوره سرما رشد جنین آغاز میشود. پوره برای خروج از تخم توسط پوست جنینی کیتینی پوشانیده شده است. این پوست مانع حرکت پیوست های خارجی میشود لذا پوره جوان در این حالت شباهتی به حشره کامل ندارد. پس از خروج این پوست جدا شده و پیوست ها آزاد میشوند. پوره ها پس از خروج کامل بدنبال غذا میگردند و معمولا در این سن از حشرات کوچک و نرم تن مانند شته ها استفاده میکنند. به مرور طعمه های بزرگتری انتخاب میکنند. اگر ظهور پوره ها در مکانی باشد که دسترسی به غذا کمتر باشد (زیر تخته سنگ ها) و یا جمعیت زیادی همزمان با هم ظاهر شوند باز رفتار هم نوع خواری آشکار شده و همدیگر را شکار میکنند. رشد پوره ها در شرایط معمولی 3 ماه طول میکشد. اگر پوره در سنین اولیه در اثر جنگ و نزاع پیوست های خود را از دست بدهد در طی پوست اندازی این پیوست ها ترمیم میشود اما با بالا رفتن سن پورگی این خصوصیت کاهش می یابد. تاکسونومیست ها شیخک ها را در 8 خانواده مورد مطالعه قرار میدهند. و در آخر: یادتون باشه که شیخک ها مرده خوار نیستند! اگر زمانی خواستید شیخکی داشته باشید حتما باید به اون حشره زنده بدید! امیدوارم از خواندن این مطالب لذت برده باشید. کلمات کليدي : تولیدمثلشیخک،مانتیس،Mantisreligiosa

ارسال شده در مورخه : جمعه، 25 فروردين ماه ، 1391 توسط hamid ghobadi