راسته بال غشائيان يكي از سودمندترين گروه‌هاي حشرات است. اين راسته در برگيرنده تعدادي از گونههاي پارازيتوئيد و شكارگر حشرات است كه نقش ارزندهاي در ايجاد تعادل جمعيت گونههاي مختلف دارد. همچنين از مهم‌ترين گرده افشانهاي گياهان بوده و تعداد كمي هم گياهخوار ميباشند. اين راسته از نظر بيولوژيك و زيست شناسي بسيار متنوع بوده و تعدادي از آنها بصورت انفرادي زندگي ميكنند و تعداد ديگري هم داراي زندگي اجتماعي در سطوح مختلف هستند. عاليترين سطح زندگي در برخي از گونههاي اين راسته مثل زنبورهاي خانواده آپيده (Apidae) و زنبور عسل معمولي ديده ميشود.
گونههاي بالدار زنبورها چهار بال دارند كه غشايي بوده و بال‌هاي عقب كوچك‌تر از بال‌هاي جلويي است و بوسيله قلابهاي بسيار ريزي به نام هامولي (Hamuli) به بال‌هاي جلو متصل ميشوند و سبب هماهنگ شدن بال‌هاي جلو و عقب به هنگام پرواز ميشوند.
زنبورها داراي دگرديسي كامل هستند و شفيره آنها از نوع اكسريت (Exarate) يا آزاد است. در اين نوع شفيره شاخك، پاها و بالها آزاد است و بنابراين شبيه به يك حشره كامل موميايي شده بنظر ميرسد. لاروها در تعدادي از زنبورها از نوع اروسي‌فرم (Eruciform) و در اكثر آنها از نوع ورميفرم (Vermiform) هستند. لارو اروسي‌فرم زنبورها كه مربوط به زير راسته سيمفيتا(Symphyta) است از طريق بيش از پنج جفت پاي كاذب شكمي يا پرولگ (Proleg) از لارو پروانهها تشخيص داده ميشود.
زنبورها به دو دسته تقسيم ميشوند كه عبارتند از :
1. سيمفيتا (Symphyta)
2. آپوكريتا (Apocrita)
سيمفيتا (Symphyta)
در زير راسته سيمفتيا پاي عقبي زنبورها در قاعده حداقل سه سلول بسته دارد بعلاوه يك شكم عريض كه به قفسه سينه متصل ميشود. اكثر گونههاي اين زير راسته گياهخوار هستند. در حاليكه در زير راسته آپوكريتا شكم باريك شده و از طريق يك ساقه به قفسه سينه متصل ميشود و در بال عقبي، بيش از دو سلول بسته وجود دارد. در ضمن اغلب شكارگر يا پارازيتوئيد هستند و كمي هم گياهخوار ميباشند. اكثر گونههاي زير راسته سيمفتيا خانوادههاي متعددي در ايران دارند كه در ذيل به آنها اشاره ميشود:
1. آرژيده (Argidae)
2. پامفيليده (Pamphilidae)
3. سفيده (Cephidae)
4. تنتتردينيده (Tenthredinidae)
5. زايليده (Xyelidae)
6. اوروسيده (Orussidae)
بجز گونههاي خانواده اوروسيده كه پارازتيوئيد سوسكهاي چوب‌خوار خانوادههاي سرامبيسيده (Cerambicidae) و بپرستيده(Buprestidae) هستند، بقيه خانوادههاي اين زير راسته گياهخوار هستند. مثلاً در خانواده آرژيده گونهاي به نام آرژ رزه (Arge rosae) از گل رز تغذيه ميكند كه در شمال ايران انتشار دارد.
در خانواده سفيده گونههايي مانند سفوس سينكتوس(Cephus Cinctuse) و سفوس پيگمئوس (Cephus Pygmaeus) از غلات تغذيه ميكنند.
در خانواده تنتردينيده(Tenthredinidae) گونههاي كاليروآليماسينا(Caliroa limacina) و هاپلوكامپابويس (Haplocampa brevis) در روي درختان ميوه به عنوان آفت مطرح هستند. و از خانواده سريسيده در شمال ايران گونهاي به نام سيركسسا (Sirex sah) بر روي صنوبر و نارون خسارت ايجاد ميكند. پس در زير راسته سيمفتيا بجز تعداد معدودي از خانواده اوروسيده و بقيه خانوادهها عموماً گياهخوار هستند.
آپوكريتا (Apocrita)
زنبورهاي خانواده آپوكريتا به دو دسته تقسيم ميشوند:
1. آكولئاتا(Aculeata) ؛ در اين گروه تخمريز به نيش تبديل شده است. نيش يك مكانيزم دفاعي است كه براي تزريق سم به بدن طعمه بكار مي‌رود.
2. پارازتيكا(Parasitica) ؛ در اين گروه تقريباً اكثريت گونهها تخمريز هستند و در واقع وظيفه تخم ريزي را بر عهده دارند.
از گروه آكولئا تا زنبورهاي خانواده وسپيده (Vespidae) داراي زندگي اجتماعي هستند. گونه وپا اورينتاليس(Vepa Orientalis) در اين خانواده، يك زنبور قهوهاي رنگ بزرگ است. خانوادههاي وسپيده و همچنين اسفيسيده (Sphecidae) كه دربرگيرنده گونههاي انفرادي هستند تقريباً همگي شكارگرند و براي پرورش نوزادشان لارو انواع حشرات مخصوصاً لارو پروانهها را شكار ميكنند.
همچنين خانوادههاي تيفيئيده (Tiphiidae) و اسكولوئيده(Scoliidae) پارازيت لارو كرمهاي سفيد ريشه، در داخل خاك هستند.
زنبورها چگونه پارازيت كرمهاي سفيد ريشه‌اي كه در خاك فعاليت ميكنند، هستند؟
حشرات كامل زنبورها در خاك نرم نفوذ ميكنند و بدنبال لارو كرمهاي سفيد ريشه ميگردند. پس از نيش زدن، آنها را فلج كرده و بر روي لارو كرم سفيد ريشه تخم ميگذارند. بعد از خارج شدن لارو زنبور از داخل تخم، از بدن لارو كرم سفيد ريشه تغذيه ميكند.
زنبور پمپيليده (Pompilidae) از گروه آكولئاتا شكارگر بوده و با به نوعي پارازيتوئيد عنكبوتها ميباشد.
زنبورهاي بالا خانواده آپوايدا(Apoidea) از مهم‌ترين گرده افشانهاي اختصاصي گياهان هستند. كه در اين خانواده، بالا خانوادههاي متعددي از جمله خانواده مگاكليده(Megachilidae) ، آنتوفوريده (Anthophoridae) ، آندرنيده (Andernidae)، هاليكتيده (Halictidae) و آپيده (Apidae) در ايران وجود دارند. از مهم‌ترين گرده افشانهاي گياهان هستند و سودي كه از اين حشرات به انسان ميرسد غير قابل محاسبه است.
زنبورهاي گروه پارازتيكا خانوادههاي تريكوگراماتيده (Trichogrammatidae)، سيلونيده (Scelionidae) و ميماريده (Mymaridae) پارازيتوئيد تخم گروه‌هاي مختلفي از حشرات ميباشند. و در همين گروه خانوادههاي براكونيده (Braconidae) و ايكنئومونيده (Ichneumonidae) پارازيتوئيد گروه‌هاي مختلف حشرات محسوب ميشوند.
در خانواده براكونيده زير خانوادهايي به نام آفيديئينه (Aphidiinae) وجود دارند كه گاهي تحت عنوان خانواده آفيديئيده (Aphidiidae) از آن نام ميبرند كه همه گونههاي آن پارازيتوئيد شتهها و شپشك‌ها هستند.
مهم‌ترين دشمنان طبيعي آفات گلخانهاي شامل شتههاي خانوادههاي انسيرتيده (Encyrtidae)، آفلينيده(Aphelinidae) ، ائولوفيده (Eulophidae) و در مواردي پتروماليده (Pteromalidae) ميباشند.
معرفی راسته ی Coleoptera
نام ( Coleo) به معناي غلاف يا (Sheath) است به اين معنا كه بال جلو در اين حشرات تبديل به ساختماني غلاف مانند شده است که وظيفه حف ا ظت از بدن را انجام مي دهد و نقشي در پرواز ندارد که به آن اليترون يا اليترا گفته مي شود. در اين راسته (سخت بالپوشان) حدود سيصد هزار گونه تا بحال شناخته شده اند.
اين حشرات در محيط ها ي مختلف زندگي ميكنند و از انواع مواد غذايي، درختان ميوه، درختان جنگلي و گياهان ز ینتي تغذيه مي کنند.
در اين راسته گروهي گياهخوار نيز وجود دارند که تمام قسمت هاي گياه را مو ر د هجوم قرار مي دهند و بعضي ديگر نيز برگ خوار هستند. بعضي از آن ها از چوب و گروهي از حبوبات و خشکبار تغذيه مي کنند. تعدا د ي از آن ها شکارگر مي باشند و از انواع حشرات مضر تغذيه مي کنند، دسته اي ديگر از اين حشرات نيز آبزي هستند.
در کل راسته ( Coleoptera) به دو زير راسته ( Adephaga) و ( Polyphaga) تقسيم مي شو ند.
زير راسته ( Adephaga) و ( Polyphaga) از طريق ويژگي هاي اولين حلقه شکم قابل تفکيک هستند . در زير راسته ( Adephaga) ، پيش‌ران ( Coxa) پيشروي کرده است و ضلع عقبي اولين حلقه شکم را به دو قسمت تقسيم مي کند، در حاليکه در زير راسته ( Polyphaga) اولين حلقه شکم کامل است.
( Adephaga)
در زير راسته ( Adephaga) تعدا د ي از گونه ها آبزي هستند مانند خانواده ( Gyrinidae) ، ( Haliplidae) ، و خانواده ( Dytiscidae) که لاروها و حشرات کامل آن ها در محيط آب از ساير حشرات، بندپايان و حتي در مواردي گونه هايي از خانواده ( Dytiscidae) از ماهي هاي کوچک و قورباغه ها تغذيه مي کنند.
در زير راسته ( Adephaga) تعدا د ي از گونه ها شکا ر گرند مانند خانواده ( Carabidae) که به آن ها (Ground beetle) نيز گفته مي شود.
اين حشرات در شب فعاليت مي کنند و از شته ها، گياهان علوفه اي و فلات تغذيه مي کنند.گونه ديگر اين حشرات، خانواده ( Staphylinidae ) مي باشند، که شامل گو ن ه هاي شکارگر نيز هستند. در مو ا ردي ديده شده که اين حشرات به انسان نيز خسارت وارد مي کنند.
( Polyphaga)
زير راسته ( Polyphaga) از نظر تعداد گونه ، فراواني بيشتري دارند و تعداد زيادي از گونه هاي اين زير راسته گياهخوار مي باشند و از قسمت هاي مختلف گياه از جمله برگ، گل، ساقه و حتي ريشه تغذيه مي کنند.
در ادامه به خانواده هاي اين زير راسته اشاره مي کنيم:
خانواده ( Hydrophilidae) ، که حشراتي آبزي، و متعلق به زير راسته ( Polyphag) هست. در محيط آب اين حشرات شکارگر ، از ساير موجودات محيط هاي آبي تغذيه مي کنند.
خانواده ( Scarabaeidae ) گونه هايي از اين حشرات از آفات بسيار مهم گياهان به شمار مي روند. در بسيار ي از گونه هاي اين حشرات ، مرحله لاروي در داخل خاک سپري مي شو د. لارو ها ي اين خانواده به مدت يکسال و گاهي بيش از يکسال را در داخل خاک و از ريشه گياهان مختلف، مخصوصا ً گياهان دائمي تغذيه مي کنند.
خانواده ديگر اين راسته، خانواده ( Buprestidae) مي باشد. اين گونه از سوسک ها در قسمت هاي انتهاي بدن خود بالي بريده شده دارند با بدني فوق العاده سخت و محکم. بيشتر گونه هاي اين حشره چ و ب خوار مي باشن د و لارو خود را در براي تغذيه از چوب درختان، در داخل تنه درختان قرار مي دهند.
تعدادي از گونه هاي اين حشرات مانند( Capnodis cariosa) و ( Capnodis tenebrionis) از آفات مهم درختان ميوه به شمار مي آيند.
تعداد زيادي از سخت بالپوشان شکارگر هستند و از مهم ترين شکارچيان اي ن خانواده ( Coccinellidae) يا کفش دوزک ها مي باشند. اين حشرات اکثرا از شته ها تغذيه کرده و براي گياهان جزء حشرات مهم و مفيد به شمار مي روند.
کفشدوزک ها
در اينجا به نمونه‌هايي از کفش دوزک ها ي شکارچي آفت اشاره ميشود:
در اي را ن حدود پنجاه گونه از کفش دوزک ها شناسايي شده اند مانند کفش دوزک هفت نقطه اي با نام لاتين ( Coccinella septempunctata) و نمونه ديگر به نام ( Adonia variegata) ، گونه هاي مختلف جنس ( Sthetorus) که از كن ه هاي گياهي تغذيه مي کنند و تعداد ديگر از گونه ها مثل( Exochomus nigromaculutus) و .... اين ها در طبيعت از انواع حشرات به ويژه شته ها تغذيه مي کنند.
خانواده ي مهمي که جز ء آفات بشمار مي رود ( Chrysomelidae) نام دارد. اين خانواده اغلب از برگ گياهان مختلف تغذيه مي کنند و بعضي از گونه هاي آن در اي را ن از جمله آفات خيلي مهم در روي سيب زميني هستند مانند گونه ( Leptinotarsa decemlineata) .
گروه ديگري از سخت بالپوشان بر روي حبوبات و خشکبار فعاليت مي کنند مانند خانواده ( Bruchidae) ، ( Curculionidae) و ... که از آفات مهم خشکبار به شمار مي آيند و سالانه حدود تا درصد از محصولات کشاورزي در محيط هاي انبار را از بين مي برند.
همانطور که گفته شد، سخت بالپوشان راسته اي بسيار بزرگ مي باشد که حدود هزار از آن ها شناسايي شده است و بسياري از آن ها جز ء آفات مهم گياهان زراعي بشمار مي روند. و تعدادي در شرايط بخصوص از آفات گياهان زينتي هستند.
در اين ميان خانواده ( Curculionidae) رتبه اول را در آفات دارد، البته در اين خانواده سوسک هايي مانند خانواده ( Scarabaeidae) گاهي در روي گياهان ز ينتي وجود دارند يا حشرات کامل آنها از گرده ي گياهان تغذيه کنند، اما لاروهاي آنها در داخل خاک بوده و از ريشه گياهان ز ينتي و اکثر آن ها از ريشه گياهان دائمي تغذيه مي کنند.
معرفی راسته ی Thysanoptera
Thysanopteraدر برگيرنده ي حشرات بسيار کوچکي با طول بدن تا 1 تا 3 ميلي متر مي باشد. اين حشرات از شيره ي گياهي روي برگ ها با تراکم هاي زياد تغذيه مي کنند و بدين وسيله به گياهان خسارت وارد مي کنند. همچنين در روي گل هاي زينتي مخصوصاً روي خود گل ها با جمعيت بالا و در لابه‌لاي گلبرگ ها از شيره گياهي تغذيه مي کنند. تغذيه تريپس‌ها از گل ها باعث ايجاد لکه هاي زرد رنگ در روي گل ها و برگ هاي گياهان مي شود و اگر تغذيه با تراکم بالا باشد باعث خشک شدن برگ گياهان نيز مي گردد.
قطعات دهانی از نوع زننده مکنده بوده و ساختار خاصی دارد.تفاوت بين قطعات دهاني تريپس ها با شته ها قطعات دهاني در تريپس ها، تقريباً يک ساختمان نامتقارن و مخروطي شکل دار د. در قسمت پشتي آن لب بالا، قسمت جانبي را آرواره هاي پائيني يا (Maxillae) و قسمت زيرين را لب پائين تشکيل مي دهد و داراي سه استیله ميباشد ، بر خلاف قطعات دهاني شته ها که داراي چهار استیله مي باشند. تريپس ها داراي قطعات دهاني سه استیله هستند. يکي از آن ها مربوط به آرواره بالا و دو تاي ديگري مربوط به آرواره ي پائين ميباشد در واقع در تريپس ها يكي از آرواره هاي بالا(طرف راست) از بين رفته است . ساختار کلی دهان طوری دهان است که تشکیل مخروطی را می دهد که به مخروط دهانی (buccal cone) مشهور است. به دلیل کوتاه بودن استیله ها این حشرات از شیره سلول های سطحی تازه و لطیف تغذیه می کنند. در تغذیه از شیره سلول ها ، حلق به عنوان پمپ عمل کرده و باعث مکش شیره گیاهه از سلول ها می شود.
تريپس ها به دو زير راسته تقسيم مي شوند که عبارتند از:
Tubulifera و Terebrantia
حشرات زير راسته (Terebrantia) داراي شکم با انتهاي مخروطي و تخمريز هستند، لذا اين حشرات تخم خود را در داخل بافت گياهان قرار مي دهند. اما در زير راسته ( Tubuifera) حلقه هاي انتهايي شکم اين حشرات باريک شده و ساختمان لوله اي شکل پيدا کرده است. اين حشرات تخم خود را در شکاف هاي مختلف، در محل هاي مختلف يا زير پوسته درختان قرار مي دهند.
در زير راسته ( Terebrantia) ، خانواده هاي ( Aeolothripidae) و ( Thripidae) از اهميت ويژه اي برخوردارند. تعدادي از گونه هاي اين دو خانواده، در روي گياهان زينتي ايجاد خسارت مي کنند. مخصوصاً خانواده ( Thripidae) در صدمه زدن به گياهان از اهميت زيادي برخوردارند.
يکي ديگر از گونه هاي تريپس ها به نام ( Thrips tabaci) در تمام جهان انتشار يافته اند كه در گلخانه ها و بر روي گياهان زينتي مشاهده مي شوند. اين حشرات در تراکم هاي بالا و بر روي گياهان زينتي فعاليت مي کنند و خسارات سنگيني به محصولات گلخانه اي و گياهان زينتي وارد مي کنند.
در زير راسته ( Tubulifera) خانواده ( Phlaecthripidae) داراي اهميت بيشتري مي باشد و در کشور ما نيز نمونه هايي از آن گزارش شده است.
تریپس ها یا گیاهخوارند (خانواده Thripidae و Phlaelothripidae ) یا شکارگر(مثل خانواده Aeolothripidae که از سایر تریپس ها و شته ها و کنه های گیاهی تغذیه می کنند.
دگرديسي در تريپس ها همانند شپشک هاي نوع نر مي باشد. در واقع دگرديسي بينابيني دارند، بخشي از رشد بال ها در طي سنين اول تا دوم پورگي در داخل بدن و بخشي از رشد بال ها در خارج بدن اتفاق مي افتد. تريپس‌ها غالباً مرحله شفيرگي را در سطح خاک، يا داخل خاک طي مي کنند، بنابراين مبارزه با آن ها بسيار مشکل است. زيرا با مبارزه شيميايي يا بيولوژيکي بر آن بخش از حشرات که در داخل خاک قرار دارند تاثيري ندارد.
معرفی راسته Diptera
دوبالان یکی از بزرگترین راسته های حشرات را تشکیل می دهند که از نظر انبوهی جمعیت و تعداد گونه ها تقریبا در همه جا فراوانند. اکثر دوبالان به علت داشتن یک جفت بال ، به سهولت از حشراتی که کلمه " Fly " در مورد آنها بکار می رود نظیر ( Sawflies ،Dragonflies ،Stoneflies و ... ) متمایز می شوند. این یک جفت بال ، بالهای جلویی بوده و جفت بال عقبی آنها به اندامهای برآمده کوچکی به نام هالتر یا شاهنگ تحلیل یافته اند که بعنوان اندام های تعادلی عمل می کنند . در تعدادی از سایر راسته ها نیز مواردی دیده می شد که افراد آنها یک جفت بال دارند ( تعدادی از یک روزه ها ، تعدادی از سوسک ها ، شپشک های نباتی نر و ... ) ، ولی هیچکدام از آنها بجز شپشک های نباتی نر ، بالهای عقبی تبدیل شده به هالتر ندارند. برای تفکیک دوبالان " Diptera " از حشرات "دوبال" سایر راسته ها ، گاهی آنها ررا تحت عنوان " دوبالان " Tow-Winged flies می نامند. در اسامی عمومی دوبالان کلمه "fly" به عنوان یک کلمه متمایز کننده مطرح می شود ، در صورتیکه در اسامی عمومی حشرات سایر راسته ها این کلمه با کلمه توصیفی همراه می گردد.
اکثر دوبالان حشراتی نسبتا کوچک ، با بدنی نرم بوده و عده ای کاملا ریزند . با وجود این ، بسیاری از آنها دارای اهمیت اقتصادی زیادی می باشند . پشه ها ، مگس های سیاه ، میدج های نیش زن ، خرمگس ها ، مگس های اصطبل و ... خونخوار بوده و از آفات مهم انسان و حیوانات محسوب می شوند . اکثر حشرات خونخوار و بعضی از انواع گندخوار نظیر مگسهای خانگی و مگسهای آبی (کالیفوریده) ، ناقلین مهم بیماری ها هستند .
ارگانیسم های عامل بیماری های مالاریا ، تب زرد ، فیلایازیس ، تب دانگ ، خواب ، تیفوئید (حصبه) ، اسهال و دیگر پاتوژن ها توسط دوبالان منتقل و منتشر می شوند. برخی دوبالان نظیرمگس گندم Mayetiola destractor(Say) و کرم سیب از آفات مهم گیاهان زراعی محسوب می گردند . از طرفی تعداد زیادی از دوبالان به عنوان گندخوار برای انسان مفیدند. عده ای شکارچی یا انگل مهم آفات حشره ای بوده ، برخی در گرده افشانی گیاهان زراعی کمک می کنند و بعضی نیز دشمنان طبیعی علفهای زیان آور محسوب می شوند.
قطعات دهانی دو بالان از نوع مکنده بوده ، اما تغییرات قابل توجهی در ساختمان قطعات دهانی افراد این راسته وجود دارد. در بیشتر آنها قطعات دهانی از نوع سوراخ کننده ( زننده ) می باشند. در عده ای مکنده یا لیسنده بوده و در تعدادی نیز این اندام ها بحدی کم رشد نموده که وظیفه ای انجام نمی دهند.
راسته دو بالان دگردیسی کامل داشته و لارو اغلب آنها ماگوت (Maggots ) نامیده می شود. لاروها عموما بدون پا و کرمی شکل هستند. در خانواده های ابتدایی ( زیر راسته Nematocera ) سر معمولا خوب رشد کرده و آرواره های بالا بطور افقی حرکت می کنند.
درخانواده های پیشرفته (زیر راسته Brachycera ) رشد سر کم بوده و قلاب های دهانی در یک صفحه عمودی حرکت می کنند . در بعضی از خانواده های براکی سرا (گروه های Asilomorpha و Tabanomorpha ) سر لارو اسکلروتیزه و کم و بیش تو رونده (Retractile) می باشد ، در حالیکه در عده ای ( گروه Muscomorpha ) هیچ نع اسکلروتیزاسیون بجز قطعات دهانی در سر دیده نمی شود .
شفیره در زیر راسته نماتوسرا از نوع غیر آزاد (obtect ) بده در حالیکه در سایر دویالان مخفی (coarctate) است . بدین معنی که مرحله شفیرگی در داخل پوسته آخرین سن لاروی که به آن پوپاریوم می گویند سپری می شد. لاروهای دوبالان در اماکن مختلف زندگی می کنند . تعداد زیادی از آنها در انواع محیط های آبی شامل جویبارها ، استخرها ، دریاچه ها و گودال های موقتی و آبهای شور و قلیایی زندگی می کنند.
لاروهایی که از گیاهان تغذیه می کنند ، معمولا در داخل بعضی از بافت های گیاهی به عنوان مینوز برگ ، حشرات گالزا ، ساقه خوار و ریشه خوار زندگی می کنند. لاروهای شکارچی در محیط های متفاوتی نظیر آب ، خاک ، زیر پوسته درختان ، سنگها یا روی رستنی ها فعالیت می کنند. گونه Haeomyia petrolei (Coqu) از خانواده Ephydridae در حوضچه های نفت خام زندگی می کند. سایر افدریدها در دریاچه های خیلی شور تکثیر می یابند. حشره بالغ دوبالان روی گیاهان مختلف یا مایعات حیوانی نظیر شهد ، ترشحات و یا خون تغذیه می کنند. اکثر گونه ها از شهد و شیره تغذیه نموده اما بسیاری از آنها خونخوار و یا پریداتور دیگر حشرات نیز می باشند.
http://aent.persianblog.ir
منوی اصلی
نویسنده: 
