ناخنک یا ارگوت گندم Ergot

اسکلروتهای ارگوت دارای آلکالوئیدی هستند که برای انسان و دام سمی است. در ایران ارگوت روی گندم و گرامینه های وحشی وجود دارد ولی میزان خسارت به درستی معلوم نیست و از نظر اقتصادی مهم نمی باشد. در صورت مصرف ارگوت توسط انسان و دام حالت تهوع پیش می آورد و در صورت مصرف زیاد، برای انسان کشنده است و علائمی شبیه قانقاریا می دهد.

در برخی از کشورها از اسکلروت ارگوت به گیاهان وحشی تلقیح می کنند و از این مواد آلکالوئیدی برای تحریک انقباضات ماهیچه ای در زایمان استفاده می کنند. از ایران روی گندم و Lolium و Agropyron از سراب و بستان آباد گزارش شده است.

علائم و نشانه ها:

در خوشه گندم به جای یک یا چند دانه، ناخنک های قهوه ای تیره که اسکلروتهای موزی شکل عامل بیماری است خارج می شود. قبل از تشکیل اسکلروت یک ماده شیرین چسبنده honeydew بیرون می ریزد که روی بذر را می گیرد و به آسانی دیده نمی شود، روی این عسلک قارچ ساپروفیت cerebella می نشیند که از روی رنگ سیاه آن پی به ارگوت می توان برد.

عامل بیماری:

عامل بیماری در فرم جنسی Claviceps purpurea یک آسکومیست پرتیس دار است که آسکوسپورها کشیده و سوزنی شکل دارد و فرم غیرجنسی آن Sphacelia segetum می باشد.

سیکل بیماری:

اسکروت تشکیل شده روی خاک می ریزد و زمستان گذرانی می کند و در بهار از آن پایه ها یا اندامی خارج می شود که روی آن یک ساختمان کروی (استروما) بوجود می آید که شبیه توپ گلف است که روی آن فرورفتگیهائی دارد که در اثر وجود روزنه اهی پرتیس است. درون قسمت متورم استروما تعداد زیادی پرتیس وجود دارد. از آسکهای درون پرتیس، آسکوسپورها با فشار آزاد شده و با جریان باد روی گل آذین می روند و آلودگی اولیه را باعث می شوند. کمی بعد از آلودگی تخمدان، کنیدیهای نازکی روی تخمدان ظاهر می شود و ماده چسبناکی ترشح می شود که کنیدیها در آن قرار می گیرند، این مرحله باعث جلب حشرات شده و کنیدی از گلهای آلوده توسط حشرات به گلهای سالم می رود و باعث آلودگی ثانویه می شود. دانه های آلوده سپس به اسکلروت تبدیل می شوند و مرحله پارازیتی قارچ تمام شده و اسکلروتها بصورت ساپروفیت روی گیاه زندگی می کنند. ارگوت در شرایط هوای خنک و مرطوب که دورۀ گلدهی را نیز طولانی می کند را بیشتر می پسندد.

کنترل:

-استفاده از بذر سالم

ـ تناوب زراعی

 ـ شخم عمیق

- برخی قارچها مانند Fusarium roseum هیپرپارازیت عامل بیماری هستند.

منبع:

گیاهپزشکی۱۱۰