دراکولا یا پدروس از جمله حشرات آفتی است که موجب بروز درماتیتهای خطی در روی پوست بدن شهروندان ساکن در مناطق شمالی و مرکزی ایران می شود.مشکلات ناشی از این حشرات گاه با داستانهایی توام شده است که پاره ای درست و پاره ای دیگر از بنیان غلط هستند. مقاله ای که در پی می آید اطلاعاتی را برای آشنایی هر چه بیشتر شما با این حشره در اختیار می گذارد
● آشنایی باحشرات جنس پدروس و روشهای کنترل آنها
۱) مرفولوژی
پدروس ها که به آنها دراکولا و بللوس و پشه پیاز نیز گفته می شود حشراتی از خانواده استافیلینیده از راسته قاب بالان می باشند. جنس پدروس دارای ۶۲۲ گونه با پراکندگی جهانی می باشد و واجد بدنی باریک و کشیده به رنگ سیاه یا نارنجی است. از ویژگی های مشخص این جنس کوتاه بودن بالپوشهای آنهاست بطوریکه تنها چند بند اول شکم را می پوشاند و بدین لحاظ پنج بند انتهایی شکم قابل رویت باقی می ماند. جفت بالهای عقبی غشایی و توسعه یافته است و در امر پرواز به کار می رود. رنگ بالپوشها آبی یا سبز متالیک است.
۲) بیونومی
پدروس ها حشراتی با دگردیسی کامل بوده و دارای چهار مرحله تخم لارو شفیره و حشره کامل است. طول دوره لاروی یک ماه و دوره زندگی حشره بالغ ۱۲ ماه می باشد. حشره بالغ نقاط مرطوب و سایه دار را به عنوان زیستگاه ترجیح می دهد. کوتاه بودن بالپوشها موجب از دست رفتن مقدار زیادی از آب بدن حشره می شود.
بدین واسطه بالغان نسبت به تغییرات شدید دمایی و کاهش رطوبت بسیار حساس بوده و به همین دلیل با پناه بردن به محیطهای مناسب سعی در برطرف ساختن این ضعف خود می نمایند. بدین لحاظ در مناطقی که تغییرات روزانه و فصلی و محلی حرارت و رطوبت محیط زیاد باشد زیستگاههای پدروس موقتی و پراکنده خواهد بود (نیکبخت زاده و تیر گری ۱۳۷۸). تخم گذاری این دسته از حشرات متمرکز نبوده و تخمهایشان را در سطح زیستگاه پراکنده می نمایند. تخمها سفید کدر کروی و بسیار ریز هستند. لارو این حشرات حدود ۴ میلیمتر طول دارد. شفیره آنها را در سطح خاک و یا در عمق چند میلیمتری زیر خاک می توان یافت. بالغان تمایل کمتری به پرواز دارند و زمانیکه احساس خطر بنمایند خود را در لابلای ریشه های گیاهی لانه موریانه و مورچه و شکافهای سطح خاک پنهان می نمایند. برای زمستان گذرانی این حشرات به عمق توده گیاهان وحشی و علفهای هرز پناه می برند. اوج فعالیت پروازی این جنس از سوسکها بر اساس مطالعات نیکبخت زاده و تیرگری بین ساعات ۲۱ تا ۲۲ است. پدروسها بشدت از تابش آفتاب گریزان هستند و به هنگام روز در سایه پناه می گیرند اما در مقابل تمایل زیادی به نورهای مصنوعی دارند و به همین دلیل شب هنگام به اماکن مسکونی هجوم می آورند.
فعالیت فصلی بالغان در شهرستانهای مختلف متفاوت بوده و به عواملی چون تعداد نسل و طول دوره زمستان گذرانی وابسته است. در شمال ایران مزارع برنج از عمده ترین زیستگاههای این حشره است در حالیکه در استان فارس نقش مزارع برنج شمال را مزارع یونجه ایفا می کند. این حشرات شکارچی بوده و در بسیاری از کشورهای دنیا به عنوان عامل مبارزه بیولوژیک با آفات مزارع برنج سیب زمینی گوجه فرنگی و آفتابگردان و غیره استفاده شده است. جدول زیر نشان دهنده گونه های شایع در ایران است(نیکبخت زاده و تیرگری ۱۳۷۸ و۲۰۰۲)
۳) اهمیت پزشکی
 

۳) اهمیت پزشکی

اهمیت این دسته از حشرات به واسطه ایجاد ضایعات پوستی است که به آن پدروسیس یا درماتیت پدروس گویند. درماتیت پدروس که درماتیت خطی نیز نامیده می شود در پی له شدن سوسکهای مزبور بوجود می آید. در اثر له شدن این حشرات ماده فعالی که در همولنف آنها بطور طبیعی وجود دارد سطح پوست را آغشته کرده موجب بروز درماتیت میشود. این ماده که پدرین نام دارد تنها در اثر له شدن حشره آزاد می شود و گزش یا نیش حشره نقشی در آزاد شدن آن ندارد. این ترکیب در برخی از گونه ها و نه در همه آنها توسط حشره ماده بالغ تولید می شود و به هنگام تخم گذاری سطح تخمها را می پوشاند این ماده که ماده ای ترشحی و دفاعی در برابر عقربها و دیگر بندپایانی است که قصد تغذیه از تخم این حشرات را دارند دارای اثر ضد باکتری ضعیف است اما برای سلولهای یوکاریوتیک بسیار سمی است. بلع این ماده موجب بروز آسیبهای داخلی بسیار شدید می شود و تزریق وریدی آن موجب حدوث مرگ در سطحی می گردد که می گویند از سم مار کبری نیز قویتر است. سمیت پدرین بیشتر به واسطه توقف در بیوسنتز پروتئین و تقسیم سلولی است. ساختار این ماده بسیار شبیه به ساختمان شیمیایی ماده ای به نام MYCALAMIDE می باشد آزمایشاتی که توسط بخش تومور شناسی بیمارستان جنرال ساوتهمپتون انجام گرفته است حاکی است پدرین دارای خاصیت ضد تومور است و از این نظر با ماده ضد تومور MYCALAMIDE قابل مقایسه می باشد(شکل ۲). جالب است بدانید که میزان پدرین در بدن این حشره آنقدر ناچیز است که برای بدست آوردن مقدار لازم به منظور تعیین ساختمان شیمیایی آن به ۱۰۰کیلوگرم از این حشره یعنی معادل حدود ۲۵ میلیون عدد از آنها نیاز بوده است.

● علایم بالینی

درماتیت پدروس نوعی درماتیت تماسی تاولی سوزش دار و اپیدرمولیزیس خود التیام یابنده پوست انسانی است که شکل و اندازه آن منوط به شکل و وسعت منطقه تحت تاثیر ماده پدرین است. در این درماتیت خطی طیفی از تغییرات هیستو پاتولوژیک داخل و زیر اپیدرمی دیده می شود که واجد یک کانون اصلی است این کانون محل اولیه تماس پوست با سم است. کانونهای فرعی این بیماری در اثر خاراندن محل آلوده به سم و انتقال یافتن آن به اطراف و نیز آزاد شدن پروتئازهای اپیدرمی و در نتیجه تخریب اپیدرم در اطراف کانون اولیه زخم بوجود می آید.

عارضه در سه مرحله تکامل می یابد:

۱) حدود ۴۸-۲۴ ساعت بعد از تماس پوست با سم ماکولهایی در محل تماس بوجود می آید که بدوا قرمز رنگ و پراکنده بوده سپس بتدریج این لکه ها به هم پیوسته نسبتا تیره شده موجب اریتماتوز کامل ناحیه تماس میگردد در این زمان زخم شبیه حالتی مشابه زخم حاصل از چکیدن مایعی داغ روی پوست است.

۲) در این مرحله که حدود روز سوم تا چهارم پس از التهاب اولیه آغاز می شود وزیکولهای کوچکی ظاهر میشوند که بتدریج بزرگ شده فرمی خطی پیدا می کنند.

۳) این مرحله همراه با خارش شدیدی است. در این مرحله زخم خشک شده و سطح آن ترکهایی بر می دارد و در واقع حالتی اسکواموزی پیدا می کند سپس بتدریج پوسته های زخم ریزش کرده و لکه هایی هیپر پیگمانته جای آن را می گیرند. هیپر پیگمانتاسیون اغلب زودگذر و موقتی است ولی گاه ممکن است تا چند ماه هم باقی بماند. پوسته ریزی نیز ممکن است چند مرتبه صورت بگیرد یعنی ممکن است پس از پوسته ریزی اولیه در اثر خاراندن محل و یا بطور خودبخودی پوست جدید نیز مجددا به همان ترتیب ریزش کرده تعویض شود.

خاراندن زخم در مرحله وزیکولی بدلیل مرطوب و نرم بودن سطح زخم موجب پارگی آن شده و احتمال عفونتهای ثانوی به انواع میکربها را افزایش می دهد. بروز عفونت ثانویه و یا له شدن بیش از یک حشره روی پوست و نیز حساسیت بیشتر برخی از افراد موجب تغییر تابلوی بالینی عارضه می شود به نوعی که گاه مجموعه ای از عوارض غیر مستقیم همچون دردهای مفصلی استفراغ تب و ناراحتی پرده صماخ گوش را بوجود می آورد.

شکل و مراحل التیام زخم در نقاط مختلف بدن یک فرد متفاوت است مثلا تظاهرات بالینی عارضه در اطراف دهان بینی و چشم کاملا متفاوت از دیگر قسمتهای بدن است. نواحی مورد اشاره دارای حساسیت بیشتری نسبت به تماس با پدرین بوده و تماس با کمترین میزان آن نیز پس از مدت کوتاهی موجب عوارض می گردد. کوچکترین تماس دستهای آلوده به همولنف پدروس با چشم پس از ۱۰ ساعت موجب تورم پلکها و آماس ملتحمه شده همراه با سوزش و خارش شدیدی خواهد بود که در نهایت بدلیل ورم پلکها و بافتهای اطراف چشم آلوده بطور موقت بسته می شود. در موارد آلودگی دور دهان و اطراف بینی نیز مراحل پیشرفت زخم همچون عارضه چشمی است با این تفاوت که در آنها تورم مشاهده نمی شود.

● اپیدمیولوژی

درماتیت پدروس بیشتر در قسمتهای فاقد پوشش بدن نظیر دستها صورت و گردن عارض می شود تعرق زیاد و حمام گرفتن موجب حساسیت بیشتر پوست نسبت به نفوذ و اثر پدرین می شود.از سوی دیگر همزمانی اوج فعالیت پدروسها با فصل گرما و عرق زیاد و نهایتا استفاده از لباس کم و احیانا آستین کوتاه موجب افزایش میزان تماس این حشرات با انسان می گردد.

در شمال ایران وفور زیاد درماتیت و عوارض پوستی ناشی از پدروسها به دلیل وجود شرایط مساعد پرورش و تکثیر پدروسها و جمعیت بالای آنهاست . عارضه در تمام گروههای سنی از هر دو جنس و از هر شرایط اجتماعی و طبقاتی به یک نسبت مشاهده می شود. ممکن است بدوا وفور عارضه در میان خانمهای جوان بیشتر بنظر آید اما این امر به واسطه تاکید بیشتر این افراد به مسایل زیبایی است و همانطور که گفته شد عارضه در هر دو جنس فاقد تفاوت معنی دار آماری می باشد.

● درمان

همانطور که پیشتر بدان اشاره شد حرکت حشره روی سطح بدن مسئله ای ایجاد نمی کند اگر چه احتمال گاز گرفتن حشره وجود دارد اما موجب پدروسیس نخواهد شد فقط در صورت کشته شدن حشره روی پوست و مالیده شدن همولنف حشره روی آن پس از دو روز عوارض ظاهر می شود که تا ۱۰روز بعد تشدید می گردد. ضایعه مزبور ایمنی نمی دهد و قابل سرایت هم نیست. تا سال ۱۹۹۰ بیش از ۳۰ ترکیب دارویی برای درمان این عارضه مورد استفاده قرار گرفته اند ولی با وجود این هنوز دارویی با اثر قطعی و اختصاصی برای درمان آن وجود ندارد. تمام شیوه های درمانی مبتنی بر تخفیف و تعدیل زخم است. در بین روشهای مختلف درمانی خنثی نمودن اثر سم در مراحل اولیه تماس تاثیر خود را نشان داده است اما چون اکثر مردم زمان و مکان تماس با سم را بخاطر نمی آورند معمولا پس از بروز علایم متوجه ابتلای خود می شوند در نتیجه کاربرد این شیوه ها چندان موثر بنظر نمی رسد به عنوان مثال استفاده از ید در مراحل اولیه پس از آلودگی به سم موجب خنثی شدن اثر سم می شود اما در مراحل بعد از شروع عارضه تاثیری نخواهد داشت.

Tonking & Robert (۱۹۳۵) نشان دادند که استفاده از فرآورده های روغنی و چربی موجب گسترش عارضه وزیکول زایی شده وضعیت زخم را بدتر می نماید. Zumpt & Deneys (۱۹۶۳) نیز نشان دادند که شستشوی محل زخم با آب و صابون پس از تاثیر سم نتیجه ای در پی نخواهد داشت. معهذا کاربرد کرم کورتیزون و استفاده از آنتی بیوتیکها تنها در مرحله قبل از وزیکولی می تواند در بهبود زخم موثر باشد. بعد از این مرحله درمان با مسکن ها نیز هیچ تاثیری ایجاد نمی کند. Armestrong & Winfield( ۱۹۶۹) موارد زیادی از مبتلایان را با استفاده از کمپرس آب گرم و استفاده از کرمهای استروئیدی در ابتدای مرحله وزیکولی درمان کردند آنها اعتقاد دارند که استفاده از استروئیدهای سیستمیک در عارضه های شدید موجب کوتاه شدن دوره درمان میشود. Dazzin & Pavan (۱۹۷۱) اظهار داشته اند که شکل درمان بایستی در سطح سلولی مطالعه شود به همین علت در چند ساله اخیر مطالعات درمانی زیادی بر همین اساس صورت گرفته که نتایج آنها در پی می آید:

۱) در صورت آگاهی از تماس با سم پدرین بلافاصله بایستی محل تماس را با آب و صابون شست.

۲) در صورت بروز عارضه حداقل در طی ۴۸ ساعت اول باید از خاراندن محل عارضه خودداری نمود.

۳) استفاده کرمهای استروئیدی و آنتی هیستامین موجب کاهش شدت علایم و جلوگیری از خارش خواهد شد که نهایتا مانع از بروز عفونتهای ثانوی می گردد. برای جلو گیری از عفونتهای ثانوی تجویز آنتی بیوتیکها نیز توصیه می شود. اما در صورت تمیز نگه داشتن سطح زخم و یا شستشوی آن با مواد آنتی سپتیک مانند الکل نیازی به استفاده از آن نخواهد بود.

● مبارزه

برای مبارزه با حشره بالغ میتوان به سمپاشی مزارع برنج ذرت پنبه و غیره با استفاده از سموم دفع آفات کشاورزی پرداخت. در شمال ایران با توجه به رونق کشاورزی و سمپاشی مداوم مزارع جمعیت پدروسها بطور غیر مستقیم کنترل خواهد شد این وضع با توجه به جنبه مفید پدروسها به عنوان یک عامل بیوکنترل آفات مزارع چندان مطلوب بنظر نمی رسد. بهتر است در صورتی که از نظر پزشکی مشکل چندانی وجود نداشته باشد در سمپاشی مزارع ملاحظات لازم برای حفظ پدروسها لحاظ گردد.

با توجه به اینکه عارضه فقط در صورت له شدن حشره روی بدن و تماس همولنف حشره با پوست بوجود می آید برطرف کردن حشره از روی پوست بدون آسیب رساندن به آن موجب پیشگیری از عوارض بعدی خواهد شد. همچنین با عنایت به اینکه بیشترین شانس تماس انسان با پدروس در طول شب و در زمانی است که چراغهای داخل اماکن و یا سرپناههای خارج از اماکن روشن می شوند بهتر است روی پنجره ها و درها توری نصب گردد تا از ورود این حشرات به داخل اماکن مسکونی جلوگیری شود. خاموش نمودن چراغهای اضافی بخصوص در زمان اوج فعالیت پدروسها می تواند موجب کاهش موارد ابتلای به این عارضه گردد. همچنین باید از تلنبار کردن علوفه و مواد گیاهی در نزدیکی اماکن مسکونی خودداری کرد از دیگر راههای مقابله با این حشرات استفاده از Black light است. نحوه عمل به این صورت است که لامپهای مولد اشعه فوق بنفش را در نزدیکی اماکن نصب کرده و اطراف آنرا سمپاشی می نمایند

همچنین میتوان از شیوه ملافه آغشته Impregnated bed sheet استفاده نمود (دکتر تیرگری مذاکرات شخصی) بدین منظور می توان محلولی از غلظت معمول حشره کشهایی همچون سموم پایرتروئید تهیه نمود و ملافه ای از جنس مواد مصنوعی را در آن خیساند پس از چلاندن ملافه در داخل ظرف باید آن را روی سطحی تراز پهن نمود تا مایعات اضافی آن خارج گردد سپس باید آنرا تا خشک شدن کامل آویزان نمود. پس از خشک شدن ملافه میتوان آنرا روی دیوار در محلی مناسب نزدیکی زیستگاه پدروسها نصب کرده روی آن لامپی با نور بنفش روشن نمود اگرچه استفاده از لامپهای فلورسنت بنفش رنگ معمولی نیز امکانپذیر است اما کارآیی لامپهای Black light را نخواهد داشت(دکتر تیرگری مذاکرات شخصی).

● دستورالعمل پیشگیری

همانطور که پیشتر گفته شد بهترین راه اجتناب از عارضه درماتیت خطی کاهش تماس انسان با حشره است به این منظور می توان با انجام اقدامات ذیل به طرز قابل ملاحظه ای از احتمال تماس انسان با حشره کاست:

۱) برطرف کردن علفهای هرز از اطراف منازل مسکونی

۲) گذراندن شب در داخل اماکن انسانی

۳) کاستن از تعداد لامپهای روشن و خاموش کردن لامپهای غیر ضروری

۴) عدم استفاده از لامپهای بخار جیوه نئون و فلورسنت

۵) نصب پرده هایی که مانع از عبور نور می شوند

۶) نصب توری روی در و پنجره با مش کمتر از ۵/۱*۵/۱ میلی متر

۷) شستشوی سریع محل له شدن حشره با آب و صابون

 منابع:

۱-نیکبخت زاده سید محمودرضا; تیرگری دکتر سیاوش (۱۳۷۸): گزارش دو گونه قاب بال دارای اهمیت بهداشتی از استان فارس. مجله بهداشت ایران.سال بیست و هشتم.شماره ۴-۱ صفحه۸۶-۷۳

۲- نیکدل م. مطالعات بیشتر در زمینه بیولوژی و بیماری زایی پدروس در رامسر(پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته حشره شناسی پزشکی) دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران سال تحصیلی ۱۳۷۵-۱۳۷۴

۳- مجیدی شاد پ. بررسی گونه های بیماریزای جنس پدروس مولد درماتیت در شمال ایران(پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در حشره شناسی پزشکی) دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران سال ۱۳۶۸

۴- پور موسی ملکشاه ع. بررسی مقدماتی تاثیر یک روش شیمیایی در کاهش جمعیت پدروس در شمال ایران در شهرستان بابل پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته حشره شناسی پزشکی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران سال تحصیلی ۱۳۸۰-۱۳۷۹

۵- نیکدل م. تیرگری س. بررسی خصوصیات زیستی رفتار بیماریزایی سوسکهای دراکولا در منطقه رامسر فصلنامه علمی پژوهشی سازندگی ۱۳۷۷

۶- P. Kocienski, K. Jarowicki and S. Marczak, Pederin: The Metallated Dihydropyran Approach. Stereselective Reduction of N-Acylimidates via Rhodium-Catalysed Hydroboration., Synthesis, ۱۹۹۱, ۱۱۹۱.

۷- T.M. Willson, P. Kocienski, K. Jarowicki, A. Faller, K. Isaac, S.F. Campbell and J. Bordner, Studies Related to the Synthesis of Pederin. Part ۱. Synthesis of Ethyl Pederate and Benzoylselenopederic Acid., Tetrahedron, ۴۶, ۱۹۹۰, ۱۷۵۷.

۸-T.M. Willson, P. Kocienski, K. Jarowicki, A. Faller, K. Isaac and P.M. Hitchcock, Studies Related to the Synthesis of Pederin. Part ۲. Synthesis of Pederol Dibenzoate and Benzoylpedamide., Tetrahedron, ۴۶, ۱۹۹۰, ۱۷۶۷.

۹- P. Kocienski, K. Jarowicki, S. Marczak and T.M. Willson, Three and a Half Approaches to the Synthesis of Pederin, in Strategies and Tactics in Organic Synthesis, T. Lindberg, Editor. ۱۹۹۱, Academic Press: Orlando. p. ۱۹۹.

۱۰- Kellner RLL. ۲۰۰۱. Suppression of pederin biosynthesis through antibiotic elimination of endosymbionts in Paederus sabaeus. Journal of Insect Physiology ۴۷: ۴۷۵-۴۸۳.

۱۱-Kellner RLL, Dettner K. ۱۹۹۵. Allocation of pederin during lifetime of Paederus rove beetles (Coleoptera: Staphylinidae): Evidence for polymorphism of hemolymph toxin. Journal of Chemical Ecology ۲۱: ۱۷۱۹-۱۷۳۳.

۱۲-Kellner, RLL, Dettner K. ۱۹۹۶. Differential efficacy of toxic pederin in deterring potential arthropod predators of Paederus (Coleoptera: Staphylinidae) offspring. Oecologia ۱۰۷: ۲۹۳-۳۰۰.

تهیه کننده: مهرداد ضرابی

کارشناس ارشد حشره شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین

مرکز سلامت محیط و کار 

پزشکان بدون مرز