الف-زیر راستة Duplicidentata

که در فک بالا دو جفت دندان ثنایا دارند که جفت دوم به صورت ستونهای کوچکی در پشت دندانهای جفت اول قرار گرفته اند و خرگوشها از این گروهند. 

ب-زیر راسته Sipmlicidentata

که در فک بالا فقط یک جفت دندان ثنایا دارند. انواع موشها در این گروه طبقه بندی شده اند. در زیر فقط به شرح مختصری راجع به گونه هائی از این زیر راسته که در کشاورزی اهمیت دارند می پردازیم:

موش مغان Microtus Socialis و Microtus arvalis

موش کلاهو Clitellus fulvus

موش تاترا Tatera indica

موش ورامین Nesokia indica

موش سیاه Rathus rathus

موش سیاه Rathus rathus

موش خانگی Mus musculus

مریونها Meriones Spp.

موش شکول Glis-glis Caspicus

مبارزه با موشها:

-1تعیین نوع موش:
اول از همه باید نوع موشی را که در نظر است برای دفع آن مبارزه کنیم، مشخص سازیم. زیرا تا نوع موش مشخص نشود، تعیین نوع مبارزه و طعمه و حتی نوع سم غیر ممکن خواهد بود. مثلاً می دانیم برای مبارزه با موش کلاهو از فتوکسین استفاده می شود و تلفات هم تا 90 درصد می رسد ولی همین سموم را اگر در مبارزه با موش ورامین یا موش مغان به کار برند تلفات حداکثر به 60-50 درصد می رسد و یا برای مبارزه با موش انباری یا موش ورامین حداکثر 5-3 درصد فسفردوزنگ مخلوط می کنند. بنابراین برای انجام یک مبارزه باید قبل از هر چیز نوع موش منطقه را شناخت تا مبارزه با موفقیت انجام شود.

-2فصل مبارزه:
فصل مبارزه خود اهمیت زیادی دارد. مثلاً برای مبارزه با موش مغان در طول پائیز و زمستان طعمه گندم با فسفردوزنگ تا 98 درصد تلفات می دهد ولی همین طعمه در بهار 45-35 درصد تلفات وارد می آورد زیرا موشها در این فصل رغبتی به خوردن مواد پر کالری ندارند و در فصل بهار و تابستان طعمه هائی که براساس علف سبز تهیه می شوند نتیجه بهتری می دهند و یا در موش ورامین در فصل پائیز و زمستان مصرف طعمه با مغز گردو نتیجه مطلوبی می دهد ولی در بهار و تابستان گردپاشی لانه ها تلفاتی تا حدود 99-98 درصد می دهد. بنابراین باید دقت کامل به فصل مبارزه نمود و بعد طرز مبارزه را انتخاب کرد.

۳-محل زندگی موشها:
انتخاب سم بایستی بر حسب محل زندگی موشها باشد. اگر مبارزه در صحرا و دور از آبادی انجام می شود،‌ انتخاب نوع سم آسان است ولی اگر همین موش در محل زندگی انسان و شهرها دیده شود باید حتماً از سمومی که برای انسان و دام بی خطرند استفاده شود. مثلاً موش خانگی وقتی که به مزارع حمله می کند می توان از سموم فسفردوزنگ به نسبت 3% استفاده کرد ولی اگر این موش در منازل دیده شود باید از سموم بی خطر مانند ترکیبات وارفاین-کومارین و برمولین و غیره استفاده کرد.

-4غلظت سم:
دستوراتی که برای مبارزه با موش داده می شود از روی مطالعات زیادی به دست آمده است که هم از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه باشد و هم مؤثر واقع شود. لذا پیروی از دستورات صادر شده اجباری است. مثلاً‌ موش مغان با اینکه جثه کوچکی دارد در دستورات مبارزه طعمه را با 10 درصد فسفردوزنگ آلوده می سازند. زیرا با تراکم زیادی که این موش در هکتار دارد جمع وزن زنده موش در هکتار بالا است و باید طعمه را با دُز حداکثر مصرف کرد. در صورتی که با مبارزه با موش ورامین که جثه نسبتاً درشتی دارد،‌ دُز فسفردوزنگ مصرفی 50 درصد خواهد بود. چون با توجه به تراکم موش در هکتار جمع وزن موجود زنده در هکتار خیلی کمتر از موش اولی است و مصرف سم زیادی از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نمی باشد.

-5بیولوژی:
قبل از اقدام به مبارزه، بیولوژی موش مورد نظر را کاملاً مورد توجه قرار دهید تا از نقاط ضعف آن حداکثر استفاده را برای بالا بردن نتیجه مبارزه بدست آورید. مثلاً مبارزه شیمیایی با موش کلاهو یا موش شکول در فصولی که قسمتی یا همه موشها به خواب زمستانه رفته اند بی نتیجه است و باید از مبارزه مکانیکی استفاده نمود.

-6رعایت کامل اصول زراعی:
برای جلوگیری از خسارت موشها مخصوصاً در باغات و مزارع صیفی، پاک کردن مزارع از علف هرز یا زدن شخم عمیق در پائیز اهمیت زیادی دارد و از تراکم موشها در بهار خواهد کاست.

-7دقت برای انتخاب ماده برای طعمه:
در این امر در صحرا و برای مبارزه با موشهای صحرائی می توان فرمولهای کلی توصیه کرد. مثلاً می گوییم در مبارزه با موش مغان در فصل زمستان به عنوان طعمه گندم مصرف کرد و در بهار از طعمه سبز استفاده نمود. این دستور کلی است و نتیجه مطلوب هم می دهد. ولی در مبارزه با موشهای خانگی یا انباری وضع اینطور نیست و نمی توان فرمول کلی برای انتخاب طعمه بدست آورد و در هر مورد باید کسی که مبارزه را سرپرستی می کند قبل از طعمه گذاری با انجام آزمایشهائی نوع طعمه مورد لزوم خانه یا انبار را پیدا کند. اگر موشی در انباری دیده شد باید قبلاً چند نوع ماده بدون سم در گوشه و کنار انبار قرار داد و دو یا سه روز مراقب بود که موشها به کدام طعمه توجه خواهند داشت. پس از پیدا کردن نوع غذای مورد علاقه موشهای این انبار یا منزل، طعمه را براساس آن ماده تهیه می کنند. در اینجا باید متذکر شد که موش خانگی یا انباری به انواع غذاهای مختلف دسترسی دارد. اگر کمبودی احساس کند ممکن است از خانه ها و انبارهای مجاور آن را تهیه کند لذا انتخاب طعمه برای اینگونه اماکن 3-2 روز مطالعه مقدماتی لازم دارد.

فرمولهای مبارزه با جوندگان و طرز تهیه آنها:

-1طعمه گندم مسموم:

برای تهیه طعمه 100 کیلوگرم گندم و 2 لیتر روغن پارافین و 10 کیلو فسفردوزنگ مورد احتیاج است. برای تهیه اول 2 لیتر روغن را با 100 کیلوگرم گندم با پاروک خوب مخلوط کرده و سپس فسفردوزنگ را به تدریج به گندم اضافه کرده و با پاروک هم می زنند تا سم با گندم به طور یکنواخت مخلوط شود. از این طعمه برای مبارزه با موش مغان در فصل پائیز و زمستان از قرار 2-1.5 کیلو طعمه در هکتار به طور دست پاش استفاده می کنند. طعمه تهیه شده را در همان روز باید مصرف نمود. اگر بخواهند با این طعمه با موشهای جنس Meriones در پائیز و زمستان استفاده کنند به جای 10 درصد فسفر دوزنگ باید میزان فسفر دوزنگ را تا 5 درصد تقلیل داد.
چنانچه بخواهند از این طعمه در مبارزه با موش خانگی که در مزارع زندگی می کنند یا موش جنگلی استفاده کنند، میزان فسفردوزنگ را تا 3 درصد باید پائین آورد.

-2طعمه با مغز گردو:
10 کیلو مغز گردو و 200 گرم روغن پارافین، 0.5 کیلو فسفردوزنگ و طرز تهیه مثل طعمه گندم می باشد. این طعمه را می توان در فصل پائیز و زمستان برای مبارزه با موش ورامین در باغات بکار برد. برای این کار طعمه را با قاشقک در داخل لانه های فعال می گذارند. در این روش باید کلیه لانه ها را یک روز قبل از انجام مبارزه کوبید و روز بعد طعمه گذاری را فقط در سوراخهائی که باز شده اند،‌ یعنی لانه های فعال انجام داد. مقدار مصرف طعمه در یک هکتار حدود 0.5 تا یک کیلوگرم طعمه خواهد بود.

-3طعمه سبز:
علف سبز (هر نوع علف هرز یا گیاه زراعی فرق نمی کند) 100 کیلوگرم، فسفردوزنگ مخلوط با خاکستر یا پودر تالک حدود 10 کیلوگرم در این طریقه ابتدا پودر تالک و فسفردوزنگ را با هم به خوبی مخلوط می می کنند سپس کارگری که مجهز به دستکش و ماسک و یک سطل با ظرفیت حدود یک کیلوگرم، کار را شروع می کنند. کارگر ضمن عبور از مزرعه به محض برخورد با لانه فعال، مقداری علف چیده و آن را به اندازه سوراخ خروجی موش گلوله کرده و یک طرف گلوله را با مخلوط سم و تالک آغشته کرده و طرف آلوده با سم را داخل سوراخ موش کرده و راه ورود لانه را می بندد و سراغ سوراخ بعدی می رود. در این روش باید یک روز قبل از مبارزه کلیه لانه ها را لگد کوب کرد و روز بعد فقط در سوراخهای باز شده طعمه گذاری کرد. این طریقة مبارزه را در فصل بهار و تابستان برای موش مغان، موش آبی و مریونها می توان به کار برد. با این مقدار می تون 12-10 هکتار را مبارزه کرد. 

-4طعمه سیب زمینی یا هویج:
10 کیلوگرم سیب زمینی یا هویج و 0.5 کیلوگرم فسفردوزنگ مورد احتیاج است. ابتدا هویج یا سیب زمینی را به قطعات کوچکی به اندازه حبه قند تقسیم می کنند. سپس فسفردوزنگ را به تدریج روی این قطعات پاشیده و با پاروک آن را به هم می زنند تا سم بطور یکنواخت با طعمه مخلوط شود و باید بلافاصله طعمه گذاری را شروع کرد. این روش را می توان برای موش آبی یا موشهای خانگی در مزارع در فصل تابستان و پائیز بکار برد و طعمه گذاری را باید طرف عصر انجام داد.

-5طعمه با یونجه خشک
یونجه خشک 10 کیلوگرم، ملاس چغندرقند یک لیتر،‌فسفردوزنگ یک کیلوگرم مورد احتیاج خواهد بود. این روش را در روزهای برقی برای مبارزه با خرگوش می توان بکار برد. برای تهیه طرف صبح روی یونجه خشک ملاس چغندرقند یا محلول 10 درصد شیره را به تدریج پاشیده و یونجه را زیر و رو می کنند تا محلول به طور یکنواخت یونجه را خیس کند. سپس روی آن را با گونی یا نایلون می پوشانند و تا عصر به همان حال می گذارند تا یونجه ها رطوبت بردارند. طرف غروب یونجه ها را به دسته های کوچک (10-8 ساقة یونجه در هر دسته) تقسیم می کنند. سپس فسفر دوزنگ را روی آن پاشیده و آرام آرام بهم می زنند. این طعمه را طرف غروب در سطح باغی که مستور از برف می باشد و مورد حملة خرگوشها قرار می گیرد پخش می کنند. در هر 10 متر مربع یک دسته کوچک یونجه کافی است. صبح روز بعد طعمه هائی که مورد استفاده خرگوش قرار نگرفته است باید از سطح باغ جمع آوری و معدوم شود.

-6طعمه با نان و مربا:
این روش مخصوص موش شکول می باشد. مواد مورد نیاز 10 کیلو نان سفید، 200 گرم مربا بهتر است مربای زردآلو باشد، 0.5 کیلو فسفردوزنگ خواهد بود.
طرف غروب نانها را از وسط بریده و لای آن را مربا می مالند،‌ سعی شود قطعات زردآلو لای نان وجود داشته باشد سپس فسفردوزنگ را روی مربا می پاشند و دو طرف نان را روی هم می گذارند و سپس آن را به قطعات کوچک تقسیم می کنند و در محل رفت و آمد شکول قرار می دهند و صبح روز بعد طعمه ها را جمع آوری و معدوم می سازند.

-7گردپاشی لانه ها:
مواد مورد نیاز: 20 کیلوگرم تالک و 10 کیلوگرم فسفردوزنگ خواهد بود.
تالک و فسفردوزنگ را در ظرف سربسته با چرخانیدن ظرف به خوبی با هم مخلوط می نمایند. سپس این گرد را با گرد پاشهای دستی کوچک به داخل لانه می پاشند. در این طریقه هم باید یکروز قبل از مبارزه کلیه لانه ها را بکوبند و روز بعد گردپاشی را فقط در لانه های باز شده انجام دهند. این روش بیشتر در مواقعی که موشهای صحرائی از قبیل موش مغان (در زمانی که علف بیابان خشکیده و هوا گرم است) یا موش ورامین (در فصل بهار) که از برداشتن طعمه خودداری می کند به کار می رود.

منبع: انجمن گیاهپزشکان ایران