چرخه زندگی حلزون
حلزون ها از توانایی خارق العاده ای برای سازگاری با تغییر شرایط محیطی برخوردارند.
حلزون های بالغ تا 500 تخم می گذارند. به طور معمول بسیاری از تخم ها و نوزادان در اثر خشک شدن بدن از بین می روند و این پدیده جمعیت را ثابت نگه می دارد. چنانچه شرایط آب و هوایی مساعد باشد و مرگ و میر اندک، جمعیت ممکن است تا حد زیادی افزایش یابد.
حلزون ها به صورت اختیاری روی دامنه وسیعی از گیاهان تغذیه می کنند و در طول دوران بلوغ از نر به ماده تغییر جنسیت می دهند. در شرایط آب و هوایی نامناسب فعالیت حلزون ها کاهش می یابد و در هنگام معتدل و مرطوب شدن هوا دوباره از سر گرفته می شود.
گونه های مهم ایران:
1- راب گلخانه ای Lehmannia valentina (Fer.)
طول بدن این حلزون در حداکثر رشد به 30 تا 40 میلیمتر میرسد. رنگ آنها خاکستری تیره و دارای چین خوردگی نسبتا کوتاه می باشند. پشت بدن در امتداد گنبد پشتی دو نوار تیره نسبتا واضح دیده می شود. این گونه بیشتر در اوایل بهار و به خصوص در پاییز در چمن کاری ها و سبزی کاری ها فراوانند، ولی در گلخانه های مرطوب همه اوقات سال دیده می شوند. تخمها در دستههای 70-80 عددی گذاشته میشوند. تخمها سفید شکری و به قطر 2 میلیمتر است
شکل2- راب گلخانه ای L. valentina (Fer.)
2- راب خانگی Parmacella iberica Eich.
این گونه در سواحل دریای خزر انتشار دارد. رنگ آن در نواحی ساحلی خاکستری متمایل به قهوهای و در ارتفاعات چالوس متمایل به زرد است. صدف در این گونه به صورت صفحه کوچکی است، که قسمت برجسته آن از انتهای گنبد پشتی خارج شده است. اندازه بدن در حالت کشیدگی کامل تا 100 میلیمتر میرسد. این جانور در منازل فراوان است و به سبزیها و گلهای زینتی صرمه وارد میکند.این جانوران در اواخر بهار و تابستان فعالیت چندانی ندارند و ظاهرا پورههای نسل دوم، حدود شهریور ماه هراه با خنکی هوا فعالیت تغذیه ای خود را شروع میکنند.
شکل 3- نوعی راب خانگی از جنس Parmacella sp.
3- راب زرد Agriolimax agrestris
دارای بدن صاف به رنگ زرد مایل به سفید یا نخودیرنگ است، طول بدن حدود 30- 60 میلیمتر است و در روی بدن نوارها و یا نقطههای نامشخص دیده میشود. در این گونه برآمدگی پشتی کوتاه و پخ است. عموما آفت سیب زمینی، کلم، یونجه، شبدر و تعدادی دیگر از گیاهان زراعی هستند. دستجات تخم50-150 عددی است، دوره رشدی از تخم تا مرحله بلوغ حدود 8-12 ماه است. بیشتر در پائیز و بهار فعال است. در کشور ما این گونه فقط از نوار ساحلی دریای خزر گزارش شده است.
شکل4-راب زرد A. agrestris
4- حلزون قندهاری Helicella candeharica (L. Pfr.)
صدف هایی به رنگ خاکستری متمایل به سفید با نوارهای قهوه ای می باشند، این نوارها ابتدا پهن است و هرچه به قله صدف نزدیک می شوند، باریکتر می گردند. این صدفها به عرض 12-15 میلیمتر و ارتفاع 7-9 میلیمتر هستند. تعداد پیچ هر صدف 5/5 شمارش شده است. این نرمتن علاوه بر نواحی شمالی کشور، از اطراف تهران، کرج، آذربایجان، خراسان، اصفهان و شیراز گزارش شده است. این جانوران بیشتر از برگ گیاهان یکساله و پوشش گیاهی زیر درختان میوه تغذیه می کنند و در هنگام روز به تعداد زیاد روی تنه درختان استراحت می کنند. به ندرت دیده شده است، که از پوست تنه یا برگ درختان تغذیه نمایند.
شکل5-نوعی حلزون از جنسsp. Helicella
5- Caucasotachea lencoranea (Mouss.) حلزون قهوه ای مرکبات
صدف هایی درشت به رنگ قهوه ای متمایل به زرد و دارای پنج نوار قهوه ای تیره در طول مارپیچ است. صدف دارای 5 پیچ است، پهنای آن حدود 34 میلیمتر و ارتفاع آن حدود 23 میلیمتر می باشد. دهانه صدف مدور یا بیضی و به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه است. این نرم تن در سراسر مناطق دریای مازندران وجود دارد و به خزانه های مرکبات و نیز درختان زینتی در پائیز و بهار خسارت می زند.
شکل6- نوعی حلزون از جنس Caucasotachea sp.
6- حلزون قهوهای بزرگL. Helix lucorum
رنگ صدف در اصل سفید است و قسمت عمده آن را نوارهای قهوه ای مواج فرا گرفته است. دهانه صدف به رنگ سفید یا قهوه ای شفاف است. وجود این حلزون بیشتر در اطراف رودخانه ارس گزارش شده است. این حلزون واجد بزرگترین صدف در ایران است.
شکل 7-حلزون قهوهای بزرگ L. Helix lucorum
7- حلزون صدف شفاف(Pfv) Monacha schotti
این حلزون از خوزستان و جیرفت گزارش شده است و در خزانه مرکبات به خصوص برگهای ریخته شده در پای درختان به وفور دیده می شود. دوره فعالیت آن در اهواز از اواخر مهر تا اوایل اردیبهشت می باشد و با شروع فصل خشکی و گرما، دهانه صدف با ترشحات لزج پوشانده می شود. تخمریزی در اوایل زمستان صورت می گیرد. صدف این نرم تن کوچک و به رنگ شفاف با دیواره های نازک است.
شکل8-حلزون صدف شفاف از جنس Monacha sp.
راههای مبارزه با حلزونها و رابهای زیان آور
روشهای زراعی:
1- شخم خاک موجب به سطح آوردن تخم ها و خشکی آنها می گردد. علاوه بر این حرکت حلزونها بر روی خاک به دشواری صورت می گیرد و کلوخها که یکی از پناهگاه های این نرمتنان است، نابود می شوند.
2- مدفون کردن مواد گیاهی باعث کاهش مواد غذایی در دسترس حلزونها می شود و این امر به کاهش جمعیت آنها منجر می گردد.
3- تناوب: همانطور که اشاره گردید، برخی گیاهان مانند کلزا مطلوبیت بیشتری برای حلزونها دارند، بنابراین در صورت خسارت این آفات، تناوب کشت با محصولاتی که مطلوبیت زیادی برای حلزونها ندارند، می تواند از جمعیت این جانوران بکاهد.
4- رعایت عمق مناسب کشت: کشت بذرها در عمق زیاد مانع دستیابی حلزونها به آنها می گردد. این روش به خصوص در مورد خاکهایی که از درصد رس بالایی برخوردارند و یا تهیه بستر کشت بذر دشوار است، قابل توصیه می باشد.
5- تغییر زمان کشت: تغییر زمانبندی کاشت بذور به نحوی که بذرها پیش از خسارت حلزونها و رابها دوره حساس جوانه زنی را پشت سر بگذارند، می تواند تا حد زیادی مانع خسارت شدید این نرمتنان گردد. در واقع با این روش، هم زمانی فعالیت زیاد جمعیت این جانوران با شروع جوانه زنی بذور به هم می خورد.
روش شیمیایی:
در این روش از آفتکشهایی مانند متیوکارب، تیودیکارب، سولفات آلومینیوم، سولفات آهن، سولفات مس و متالدهید اسفاده می شود. در ادامه آفتکش متالدهید از نظر سمیت، چگونگی تاثیر و انواع فرمولاسیون مورد اشاره قرار می گیرد.
متالدهید
این حلزون کش که نام ایوپاک آن r-2,c-4,c-6,c-8-tetramethyl-1,3,5,7-tetroxocane; 2,4,6,8-tetramethyl-1,3,5,7-tetraoxacyclo-octane میباشد، تترامری از استالدهید است. نخستین بار در سال 1936 به بازار مصرف معرفی شد. و جزء پرمصرف ترین حلزون کشها در طول چند دهه گذشته بوده است.
شکل -9 ساختار حلزون کش متالدهید
این حلزون کش دارای تاثیر تماسی گوارشی می باشد. حلزونهای مسموم شده مقادیر زیادی مایع لزج از خود ترشح می کنند، خشک می شوند و می میرند. در واقع سلول های تولیدکننده ماده مخاطی آنها نابود می شوند . مکانیسم شیمیایی این فرآیند به این صورت است، که در داخل سلولها متالدهید به استالدهید تبدیل می شود و سلول در اثر میزان بالای الکل می میرد. این اثر در سه محل از سلول یعنی غشا، هسته و دستگاه گلژی بروز می یابد. بدین ترتیب خطر بروز مقاومت کاهش می یابد، زیرا احتمال بروز فرآیند کاهش حساسیت در جایگاه تاثیر بسیار کم می شود.
شکل 10-نحوه نابودی سلولهای تولیدکننده موکوس در اثر متالدهید
به محض جذب ماده سمی حلزون سعی می کند، تا از طریق تولید موکوس بیشتر فرآیند سم زدایی را پیش ببرد. اما نمی تواند اثر سمی را خنثی کند و بی تحرکی حلزون رخ می نماید. به مجرد عدم تحرک حلزون، عدم تغذیه و خشک شدن بدن اتفاق می افتد. باور غلطی در این زمینه وجود دارد، مبنی بر اینکه جذب آب توسط حلزون می تواند علایم مسمومیت را برطرف نماید. اما آزمایشاتی که توسط تریبسکوم و همکاران (1998) انجام شد، نشان داد که متالدهید غشا تولیدکننده موکوس را کاملا از بین می برد و به همین علت حلزون قدرت حرکت، محافظت از پوست و بازسازی خود را از دست می دهد. علاوه بر این در مورد کارآیی این سم در شرایط مرطوب نیز سوءتفاهم هایی وجود دارد. چگونگی تاثیر این سم در این شرایط تحت تاثیر قرار نمی گیرد. آزمایش ها نشان دهنده عدم تاثیر آب اضافی روی بازسازی حلزون است. بدین ترتیب حلزون هایی که دز سمی این آفتکش را دریافت کرده باشند ،امکان ندارد که زنده بمانند. در آزمایشات دمایی مشخص شده است که در دماهای پایین مانند 2 درجه سانتیگراد که حلزون قادر به فعالیت نیست، متالدهید تاثیر خود را برجای می گذارد (ملت و بوگاران، 1971).
انواع فرمولاسیون
طعمه مسموم، مایع، طعمه گرانوله و پلت
در مورد نوع فرمولاسیون باید افزود، طعمه می بایست برای حلزون جذب کننده، حاوی مقدار کافی ماده موثر باشد. طعمه می بایست به گونه ای ساخته شود، که شکل آن در خاک خیلی مرطوب هم حفظ شود. اندازه پلت و نحوه توزیع آن (به کیلوگرم) باید به صورتی باشد، که تراکمی در حدود 40-50 پلت به ازاء هر مترمربع به دست آید. طعمه هایی که علیه حلزونها و رابها استفاده می شوند، دارای مقادیر متفاوتی از ماده موثر هستند. باید افزود که اگرچه نام فرمولاسیون های دیگر هم در بالا آمده است، اما معمولترین و موثرترین نوع فرمولاسیون برای این آفات طعمه های مسموم میباشد. در ساخت این طعمه ها از مواد جلب کننده ای مانند سبوس غلات یا آرد استفاده میگردد.
سمیت:
در مورد این آفتکش سمیت گوارشی حاد برای موشهای صحرایی 283 و برای موشهای خانگی mg/kg 425 گزارش شده است. سمیت حاد پوستی برای موشهای صحرایی > mg/kg 5000 می باشد، اما اثر ناهنجارزایی یا جهش زایی از این ترکیب گزارش نشده است. حد مجاز جذب روزانه برای این آفتکش mg/kg 025 /0 وزن بدن است. طبقه بندی سمیت ماده موثر این ترکیب طبق استاندارد WHO درجه دو و طبقه بندی سمیت فرمولاسیون طبق استاندارد EPA درجه سه است.
تاثیر بر روی موجودات غیرهدف
مطالعات نشان داده اند که پلت های متالدهید در صورت کاربرد صحیح برای جوجه تیغی ها، زنبورعسل، پرندگان، جوندگان تاثیر سویی ندارند.
تدوین استراتژی کنترل حلزونها باید با توجه به دشمنان طبیعی آنها صورت گیرد تا علاوه بر حفظ محصول سطح جمعیت حلزون در حد طبیعی باشد. وقتی روشهای کنترل شیمیایی به کار می رود، همواره باید تاثیر آن روی موجودات غیرهدف بررسی گردد.
منوی اصلی
نویسنده: 
