گیاهپزشکی(حشره شناسی و بیماری شناسی کشاورزی)

گیاهپزشکی(حشره شناسی و بیماری شناسی کشاورزی)

سایت تخصصی رشته گیاهپزشکی

نماتد چیست؟ 

نماتدها به گروهی از جانوران پرسلولی و کرمی یا نخی شکل گفته می‌شود که دارای ساختمان غیر بندبند هستند و در یک یا دو انتها ممکن است باریکتر شده باشند. نماتدها از بی‌مهرگان هستند و در یک انتهای بدن سر و در انتهای دیگر دُم قرار دارد. نماتدها رشته ای یا کرمی شکل بوده ولی ماده برخی از آنها ممکن است متورم و باد کرده باشد. مانند نماتد ماده Meloidogyne (گلابی شکل) و یا Heterodera (لیمویی شکل) می‌باشد. اندازه نماتدها متغیر می‌باشد و طول آنها در نماتدهای انگل گیاهی بین 10-1 میلی متر است ولی در آسکاریس به 30-20 سانتی متر و در کرم پیوک به 120 سانتی متر هم می‌رسد. بیشتر نماتدهای انگل گیاهی با چشم غیر مسلح دیده نمی‌شود و نازک و نیمه شفاف هستند. حدود 1500 گونه نماتد شناخته شده است که فقط 10% آنها انگل گیاهان می‌باشند. تقریباً در هر یک گرم خاک مرطوب100-5 نماتد وجود دارد که از نظر تنوع بسیار متغیر می‌باشد و بسیاری از آنها از باکتری ها، قارچ ها، جلبک ها و سایر نماتد ها تغذیه می‌کنند.  

شاخه Nematoda )نماتدها( پس از حشرات متنوع ترین جانوران می‌باشند و در تمامی محیط ها وجود دارند و هر جا آثاری از رطوبت وجود داشته باشد، نماتدها هم هستند. نماتدهای انگل گیاهی دارای یک نیزه دهانی یا استایلت Stylete هستند که در نماتدهای آزاد-زی وجود ندارد. اکثراً نماتدهای گیاهی متعلق به راسته Tylenchida و تعداد کمی نیز در راسته Dorylaimida هستند. مری نماتدهای انگل گیاهی دو قسمتی است که در قسمت میانی مری ماهیچه هایی برای مکش وجود دارند. استایلت برای نفوذ به سلول و تزریق بزاق به منظور حل کردن محتویات سلول به کار برده می‌شوند.

 

دستگاه گوارش نماتدها از سه قسمت عمده تشکیل شده است :

 

قسمت جلویی، میانی و عقبی. قسمت جلویی دستگاه گوارش شامل دهان، حفره یا محوطه دهانی، مری و دریچه میانی روده می‌باشد. قسمت میانی شامل روده و قسمت عقبی شامل دریچه بین روده و راست روده و مخرج می‌باشد.

 

نماتدها فاقد دستگاه گردش خون و تنفس هستند و اکسیژن لازم برای تنفس خود را از طریق نفوذ به دیواره بدن بدست می‌آورند. نماتدها موجوداتی دوجنسی هستند و دارای افراد نر و ماده بوده و تولیدمثل از طریق جفت گیری انجام می‌شود و مانند حشرات بنظر می‌رسد، فرمون‌های جنسی در جلب نر‌و ماده موثر باشند. بکرزایی و هرمافرودیسم (نرمادگی) نیز در نماتد ها دیده شده است. دوره زندگی نماتدها شامل یک مرحله تخم، 4 مرحله لاروی و یک مرحله بلوغ می‌باشد. هر نماتدی در طول زندگی خود 4 بار تغییر جلد انجام میدهد و معمولاً اولین تغییر جلد در داخل تخم انجام می‌شود و نماتد به صورت لارو سن 2 از تخم خارج می‌شود. بطور کلی نماتد ها موجودات هوازی هستند و برای فعالیت احتیاج به اکسیژن دارند ولی دستگاه های خاص برای تنفس ندارند.

 

نماتدهای انگل گیاهی اغلب در خاک زندگی می‌کنند و ریشه و سایر اندام های زیر زمینی گیاه را مورد حمله قرار میدهند. ولی برخی مانند نماتد گال دانه گندم و نماتد ساقه یونجه و پیاز به اندام های هوایی گیاه نیز حمله می‌کنند.

 

نماتدهای انگل گیاهی بصورت خارجی و یا داخلی هستند. انگل های خارجی معمولاً در بیرون بافت گیاه قرار دارند و با استایلت خود موادغذایی را از درون بافت گیاه کسب می‌کنند. ولی انگل های داخلی مانند Meloidogyne وارد بافت گیاه شده و ممکن است تا ناحیه استوانه مرکزی نیز پیشروی نمایند.

 

برخی نماتد ها مانند Meloidogyne می‌‌توانند باعث شکسته شدن مقاومت گیاهان به برخی قارچ‌های مولد پژمردگی آوندی مثل Fusarium شوند و از این طریق بیماری را گسترش دهند.

 

نماتدها می‌توانند در انتقال برخی قارچ ها و باکتری ها دخالت کنند ولی تنها در مورد برخی ویروسها بعنوان ناقل واقعی Vector شناخته شده اند.  

 

نماتد سیست چغندر قندCyst nematode

نماتد چغندر قند ابتدا در آلمان در سال 1859 توسط Hermans Schact در مزارع چغندر کاری کشف شد و بعداً در سال 1871 اشمیدت Schmidt این انگل را تحت نام Heterodera schachtii نامـگذاری کرد. این نماتد علاوه بر چغندر قند به سبزیهای مختلف مثل چغندر لبویی ، کلم بروکلی ، کلم ، گل کلم ، شاهی ، ترب ، مارچوبه،تربچه، اسفناج، گوجه فرنگی ، و شلغم حمله می‌کند در حال حاضر در اروپای شمالی ،انگلستان ، امریکا ، کانادا و ژاپن گزارش شده است . این نماتد اولین بار در ایران در سال 1348 توسط شفر و اسماعیل پور از مزارع چغندر قند تربت حیدریه استان خراسان جمع آوری گردیده است . علاوه بر استان خراسان ،این نماتد در آذربایجان ، اصفهان کرمانشاه ، و فارس شیوع دارد . در ایران انواع کلم ، ترب ، تربچه ، شلغم ، و شاهی و اسفناج نیز از میزبانهای آن تعیین و شاخته شده است .

بر اساس مطالعات کلاکلی و فریور میهن (1358) نماتد Heterodera schachtii شکل جنسی ماده و نر می باشد ماده های جوان و کامل به طور طبیعی لیموئی شکل و در ابتدای امر رنگ آنها سفید شیری است که به آسانی و با چشم غیر مسلح بر روی ریشه گیاه میزبان دیده می شود و معمولاً بین 0.6 تا 0.8 میلیمتر طول و 0.4 تا 0.5 میلیمتر عرض آنها می باشد . رنگ سفید ماده های جوان پس از افتادن در خاک بدون گذراندن مرحله زرد رنگشان از سفید تبدیل به قــهوه‌ای می‌گردد. در این مواقع به آنها سیست اطلاق می شود . هر سیست محتوی تعداد 5 تا 300 تخــم ( لارو سن یک داخل تخم می باشد ) و لارو سن دوم می باشد که بسته به شرایط این تعداد متفاوت است نماتد نر بر خلاف ماده کرمی شکل می باشد و طول آنها بین 1.3 تا 1.6 میلیمتر و اسپیر spear آن گره دار و قوی است.

چرخه زندگی نماتد شامل تخم ، لارو نر و ماده که قبل از بلوغ دارای چهار مرحله لاروی بوده و سرانجام سیست ماده می باشد تخم کوتاه ، استوانه ای ، دو طرف گرد و تعداد کمی فقط در سیست ماده می باشند تعدادتخم از 50 تا 600 عدد تغییر می‌کند آنها در داخل سیست مادر تفریخ می شوند و یا اینکه در داخل ماده ژلاتینی چسبیده به بدن مادر که از بدن مادر به خارج هدایت شده است تفریخ می گردند.

نماتدها در خاک آلوده گسترش یافته و همچنین نشاهای آلوده ، وسایل کشاورزی و ماشین آلات براحتی بیماری را انتقال می دهند.Globodera در یک طیف درجه حرارت نسبتاً محدود تکثیر می‌کند . تفریخ تخمها و نفوذ لارو بداخل میزبان در پایین تر از 14 درجه ساتیگراد بندرت اتفاق بیافتد . تفریخ و نفوذ در دمای 16 درجه شروع شده و دمای بهینه آن 25 درجه سانتیگراد می باشد و تقریباً در بالاتر از 29.5 درجه هیچ تفریخ یا نفوذ صورت نمی‌گیرد. رطوبت زیاد و دمای بالا سیست ها را به آسانی از بین می برد . بیشتر آنها در آب 54 درجه سانتیگراد به مدت 5 دقیقه از بین می روند.

علائم و نشانه‌های خسارت :

علائم اندام هوایی گیاه ارتباط به سن ، فصل و دما دارد . اولین علائم بیماری در روی چغندر قند در اوایل فصل تابستان و در هنگام تابش آفتاب به صورت پژمردگی برگهای بوته چغندر بروز می کند و در هنگام شب ودر هوای خنک برگها مجدداً حالت عادی و شادابی خود را باز می یابند .شکل عمومی بوته عقب افتاده و زرد و کم رشد است

بعد از حمله Globodera roostochiensis ریشه اصلی کوچکتر از معمول ولی دارای ریشکهای فرعی زیاد از حد و افشان می‌باشند. تقریباً در همه موارد بعد از نفوذ نماتد قارچها حمله کرده و سبب سیاهی بافت ریشه می‌شود. اگر تعداد زیادی لارو به ریشه حمله کند، سبب از بین رفتن ریشه‌ها می‌گردد. مهمترین علائم حمله نماتد وجود سیست (Cyst)های سفید رنگ به اندازه حدود یک میلیمتر یا ته سنجاق است که با چشم عادی و غیر مسلح قابل رؤیت هستند. اگر چه بافت مورد حمله نماتد قدری ضخیم می‌شود اما هیچ برآمدگی یا غده‌ای در درون بافت گیاه مانند نماتد مولد غده بوجود نمی‌آید.

کنتــــــــــــرل:

اگر چه تناوب زراعی کاملاً در حذف Globodera موثر نیست ولی اگر هر 4 سال یک بار محصول حساس کاشته شود سیست ها به ندرت می‌توانند آلودگی ایجاد کنند تناوب طولانی ترنیز بهتر است اگر به مدت 12 سال گیاه حساس در زمین کاشته نشود ، آلودگی تقریباً از بین خواهد رفت تناوب باید همراه با حذف همه علفهای هرز حساس باشد.

روش دیگر مبارزه این است که به محض اینکه دما اجازه دهد باید کاشت انجام شود بعضی از ارقام سیب زمینی و کروسیفر در دمای زیر 15درجه می‌توانند رشد کنند و این گیاهان قبل از اینکه خسارت بزنند بخوبی رشد نموده و محصول تولید می‌نمایند.

PH پایین خاک یعنی حدود 4 و یا PH بالا سبب کندی تفریخ تخم ها می شود اما PH=6 برای تفریخ بسیار مناسب است استفاده از بخار آب در مواردی از قبیل خزانه ، گلخانه و شاسی ها امکان پذیر است. در مزرعه باید از سموم نماتدکش استفاده نمود . کیسه ها ، وسایل کشاورزی و ماشین آلات باید در زیر پوشش با سموم گازی شکل ضد عفونی شوند موقعی که وسایل و ماشین آلات از مزرعه ای مشکوک انتقال داده شده و مورد استفاده قرار گیرند ، باید ضد عفونی شود . متیل بروماید یک گاز بسیار خطرناک بوده باید با احتیاط از آن استفاده گرد. فضایی که باید ضد عفونی شود باید حتماً محاسبه گردد و به نسبت 380 گرم در متر مکعب باید گاز متیل بروماید استفاده شود حداقل به مدت 16 ساعت باید وسایلی که ضد عفونی می‌گردد پوشانده شود. دمای محیط کمتر از 15 درجه سانتیگراد نباشد . در هنگامیکه پوشش برداشته می شود باید از ماسک ضد گاز استفاده نمود . برچسب کپسول گاز باید بخوبی مطالعه گرد.

خاک مزرعه را با نماتد کش های مختلف می‌توان ضد عفونی نمود. یکی از بهترین سموم نماتد کش که تاکنون عرضه شده است عبارتست از (Dichloropropene + Dichloropropane) D-D. خاک مورد ضدعفونی باید رطوبت متوسطی داشته ودمای آن حداقل 15 درجه سانتیگراد باشد . مواد فرار باید در عمق 15 تا 30 سانتیمتر در خاک تزریق شود این ماشینها باید خوب کالیبره شده تامواد سمی با غلظت معینی در خاک تزریق گردد. برای سایر نماتدها باید غلظت دو برابر استفاده شود. گاهی دو نوبت سمپاشی به فاصله 3 تا 4 هفته توصیه می‌گردد. هیچ گیاهی حداقل تا دو هفته بعد از استعمال سم نباید کاشته شود .

اگر امکان داشته باشد، تناوب طولانی بعد از ضد عفونی خاک باید رعایت شود سموم متام سدیم (Metham sodium ) ، دازومت (Dazomet ) می توانند مورد استفاده قرار گیرد. گاهی اوقات D-D درعمق 20سانتیمتری در خاک تزریق می شود و سپس سم متام سدیم در عمق کمتری تزریق می‌گردد تا نماتدها سطح خاک نیز از بین بروند.  

 

نماتد گالی توتون و تنباکو(نماتد ریشه گرهی) Root Knot nematode



گونه های مختلف Meloidogyne شامل M. javanica، M. hapla، M. incognita و M. arenaria عامل بیماری هستند.

از بیماریهای مهم توتون و تنباکو در ایران محسوب میشود و در بعضی مناطق خسارت به گونه ای است که تمام مزرعه ضعیف و کوتوله شده، ریشه تغییر شکل داده و روی آن گره تشکیل میشود. میزبانهای این نماتدها خیلی زیادند (حدود 3000 گونه گیاه) و بیشتر علفهای هرز میزبان این نماتد هستند. بنابراین مبارزه با آن خیلی مشکل است.

علایم بیماری در مواقع گرم سال بصورت پژمردگی دیده میشود که با خنک شدن هوا گیاه حالت شادابی خود را باز می یابد که نشاندهنده نامتعادل و ضعیف کار کردن ریشه هاست. گیاه آلوده زرد و پزمرده میشود و سلولهای ریشه حجیم و بزرگ شده و بعد از مدتی از بین می روند. نماتد به صورت تخم و لارو در خاک زمستانگذاری میکند. نماتد ماده گلابی شکل است و تعداد زیادی تخم تولید کرده که در زیر بدن آنها جمع میشود لارو سن دوم به گیاه حمله میکند. نماتد ماده بدون جفت گیری هم تولیدمثل میکند و نیازی به نماتدهای نر کرمی شکل ندارد.

کنتـــــــــرل:

1- استفاده از نشاء سالم (خزانه سالم).

2- استفاده از ارقام مقاوم. زیرا نماتد نزاد دارد. پس با تشخیص نزاد میتوان نوع میزبان و ارقام را مشخص کرد.

3- تناوب با گیاهان غیر میزبان مثل غلات. نباتات مورد استفاده در تناوب باید علف هرز میزبان را نداشته باشند. 4- دفع علفهای هرز.

5- استفاده از نماتدکش در کشورهایی که اقتصادی است.

6- مبارزه ی بیولوزیکی با قارچ که هنوز موفق نبوده است.

7- استفاده از گیاهان تله.
   
 
نماتد گالی گندم seed gall nematode
نماتد گالی گندم Anguina tritici، اولین نماتدی است که به عنوان انگل در غلات شناخته شده است. این نماتد علاوه بر گندم،ممکن است چاودار، تریتیکاله و دیگر گونه‌های مشابه را نیز مورد حمله قرار دهد. نماتد گالی در خاور میانه و خاور دور خسارت زیادی به مزارع گندم می‌زند.

علائم:

در مراحل اولیه رشد گیاه،علائم به صورت چروکیدگی برگها ظاهر می‌شود. در مراحل رشد نهایی گیاه ،گالها در داخل اندامهای گل،شکل گرفته، جایگزیندانه می‌شوند. دانه‌های آلوده تقریباً شبیه دانه‌های سالم هستند؛ ولی رنگ آنها کمی تیره‌تر واندازه آنها کمی کوچکتراز دانه‌های سالم است و بسیارسخت‌ترند. در هر گال تعداد بسیار زیادی پوره نماتد وجود دارد. وجود گالها به صورت مخلوط با بذر سالم، باعث انتشار نماتد می‌شود.

مناسبترین روشهای کنترل:

1- تناوب زراعی

2- استفاده از ارقام مقاوم

3- استفاده از بذر سالم و عاری از گال نماتد( بهترین روش پیشگیری )

نویسنده: دکتر آیدین زیبایی و دکتر رقیه حبیبی ׀ تاریخ: شنبه 29 مهر 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-CategoryName-> ׀

CopyRight| 2009 , plant-protection-science.LoxBlog.Com , All Rights Reserved
Powered By LoxBlog.Com | Template By:
NazTarin.Com